بساطش از مغازه‌ی سه در چهار، بیرون زده است. خلیفه محمود، صدایش می‌کنند. او فلزکار است و این روزها برای تهیه‌ی چهار چوکات تبلیغاتی برای یکی از نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری، به شدت مشغول است و خرسند. می‌گوید که بالاخره بعد از سال‌ها حد‌اقل در زمان انتخابات کارش رونق یافته و او می‌تواند درآمد داشته باشد و در تأمین نیازمندی خانواده‌اش دست باز. محمود، در جریان سه سال گذشته، به دلیل کساد پیشه‌اش از ناچاری به سیگار فروشی روآورده‌‌بود؛ اما دخلش هرگز کفاف خرجش را نمی‌کرد؛ اکنون او به دلیل بستن یک قرارداد شاد است.
داستان زندگی او و شمار دیگر شهروندان افغان، نشان می‌دهد که خلاف کساد بازار سرمایه‌گذاری این روزها در افغانستان به خصوص کابل-پایتخت که انتظار انتقال قدرت و ثبات سیاسی در کشور را می‌کشد و مایوس‌کننده است؛ اما مشاغلی نیز هست که به دلیل گرم شدن رقابت‌های سیاسی در آستانه‌ی برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری، رونق یافته است. رونق کارهای کوچک در آستانه‌ی برگزاری انتخابات هرچند مؤقت است؛ اما امیدواری و خوشحالی را برای شهروندان فقیر به میان آورده است.
شغل‌های کوچک و زودگذر
با آغاز دوران کارزارهای انتخابات ریاست‌جمهوری در افغانستان، به ویژه در پایتخت، کار تبلیغات نیز افزایش یافته است. رونق کار تبلیغاتی و شغل‌های خرد و ریز مرتبط به آن، برای شماری از خانواده‌ها در این شهر و در میان انبوه اتفاقات ناگوار، آغاز رشد و جوانه زدن برای زندگی حتا در زمان اندک است.
با شروع کارزارهای انتخاباتی ریاست‌جمهوری در کابل، بازار کار شرکت‌های تبلیغاتی ظاهرا رونق یافته است و در کنار ۱۲۳ شرکت خصوصی تبلیغاتی که در بیلبوردها تبلیغات مرتبط به انتخابات را می‌کنند، فلزکاران و افراد دارای خوازه‌ها نیز، به گونه‌ی انفرادی در عرصه‌ی تبلیغات و ساخت بنر و بیلبورد در شهر کابل، کار می‌کنند. کار و درآمد این افراد در زمان انتخابات بیشتر می‌شود. از این رو، برگزاری انتخابات و حتا به دور دو رفتن آن، این شمار افراد را شاد می‌سازد و به زندگی امیدوار. فلزکاران از این جمله افراد اند که این روزها برای تبلیغات نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری، چهارچوکات تهیه می‌کنند. اندازه‌ی این چهارچوکات‌ها از هشتاد سانتی متر تا به ۳ متر می‌رسد.
چوکات‌هایی که به زودی با پوششی از عکس و شعارهای رنگارنگ تیم‌های انتخاباتی در روی پایه‌ها و خوازه‌ها در دل جاده‌ها جا خوش خواهند کرد. به هر اندازه‌ای که چوکات‌های فلزی پوشیده از عکس و شعار بیشتر شود و همه آشوب بصری بیشتر ایجاد کند؛ برای تهیه‌کننده‌گان، خوشحال کننده است و ایجادکننده‌ی شغل و اضافه‌کننده‌ی پول. به همین ترتیب همزمان با شروع کارزارهای انتخاباتی، جاده‌ها نیز خوازه‌بندی می‌شود تا میزبان عکس‌ها و شعارهای نامزدان انتخاباتی باشد.
خوازه‌ها برای یک تا دو ماه در جاده‌های پررفت و آمد، در بدل کرایه بسته می‌شود و نظر به موقعیت خوازه‌های ایستاده در جاده‌ها، کرایه‌ی آن سه تا پنج هزار افغانی مشخص می‌شود. با بیشتر شدن خوازه‌ها در کنار جاده‌ها، عایدات صاحبان نیز افزوده می‌شود و شادکننده است برای دستان خالی.
مسؤول شرکت خوازه‌ی شیزاد می‌گوید: «انتخابات زمان کار ما است؛ اما بسیاری‌ها نمی‌گذارند که ما کار کنیم. ما سه تا پنج هزار از خوازه‌ها کرایه می‌گیریم؛ اما با هزار و یک درد سر مواجه استیم و بسیاری اوقات بیکاریم.»
او توضیح می‌دهد که گاهی با آن که جای خوازه را کرایه می‌کند؛ مجبور می‌شود که به شهرداری جریمه نیز بپردازد. مقدار جریمه‌ها از سه‌صد افغانی شروع تا ۱۰ هزار افغانی می‌رسد. مسؤول شرکت شیرزاد می‌گوید که شهرداری به نام ساحه‌ی غیرمجاز تبلیغات و یا هم به خاطر مستحکم نبودن خوازه‌های تبلیغاتی آنان را جریمه می‌کند.
این در حالی است که در هفته‌ی دوم آغاز کارزارهای انتخاباتی در چندین نقطه‌ی شهر، بنرهای یکی از دسته‌های انتخاباتی یکجا با خوازه‌هایش لغزیده است. هرچند از این موارد تا کنون خسارات مالی و جانی گزارش نشده؛ اما در دوره‌های قبلی انتخابات به ویژه در انتخابات پارلمانی، لغزیدن خوازه‌های تبلیغاتی، خسارات مالی و جانی بر جا گذاشته است.
اداره‌ی شهرداری کابل که از دادن معلومات در این مورد خوداری می‌کند، می‌گوید که لغزیدن خوازه‌ها در سطح شهر، مشکلاتی را به بار آورده است؛ از این رو، اداره‌ی شهرداری، کارزار جمع خوازه‌ها و بنرهای‌های تبلیغاتی غیر معیاری را از ناحیه‌ی اول آغاز کرده است و این روند ادامه دارد و افراد ناقض و تخلف‌کار جریمه خواهند شد.
درآمد شهرداری
یکی از منابع درآمد شهرداری، از درک تبلیغات و همین خوازه‌ها و بیلبوردها است. چنانچه شهرداری کابل در جریان چهار ماه نخست امسال، از مجموع بیلبوردهای تبلیغاتی پایتخت، بیش از ۱۶ میلیون و شش‌صد و پنجاه و هشت هزار افغانی درآمد داشته است. نرگس مومند، سخنگوی شهرداری کابل به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که از مجموع ۱۱۳۰ بیلبوردی که در کابل نصب است، ۶۴۷ بیلبورد آن در شهرداری کابل ثبت شده است که از این میان نیز در ۲۰ بیلبورد تنها اعلان خود شهرداری است.
متباقی بیلبوردها از ۲۳ شرکت تبلیغاتی است که به شهرداری مالیه می‌پردازند و منبع درآمد شهرداری است. بنا بر معلومات شهرداری، بیلبوردهای تبلغیاتی، به سه بخش تقسیم می‌شود. هر متر مربع بیلبوردهایی که در موقعیت‌های ویژه با نمای عالی نظیر چهارراهی‌های پر رفت‌وآمد قرار دارد، سالانه پنج هزار افغانی، از بیلبوردهایی که در موقعیت‌های دورافتاده‌تر و در مسیر جاده‌ها با ترافیک و دید کم‌تری واقع است چهار هزار افغانی و از هر متر مربع بیلبوردهایی که در خارج از مرکز شهر کابل واقع شده، سالانه سه هزار افغانی به شهرداری مالیه تعلق می‌گیرد.
با این وجود، اما تمام بیلبوردهای موجود منبع درآمد شهرداری نیست. قیس فقیری، رییس خدمات فرهنگی شهرداری کابل می‌گوید که شماری از بیلبوردها در پایتخت افغانستان خارج از کنترل این اداره است و مربوط ادارات دیگری غیر از شهرداری می‌شود و یا هم از افراد تخلف‌کار است.
بنا بر معلومات ارائه‌شده، از مجموع ۱۱۳۰ بیلبوردی که در سطح شهر کابل نصب شده، تنها ۶۴۷ بیلبورد در اداره‌ی شهرداری ثبت شده که به شهرداری مالیه می‌دهد.
از این میان ۴۵ بیلبورد از وزارت دفاع ملی، ۱۸ بیلبورد از بنیاد مارشال محمد قسیم فهیم، ۱۰ بیلبورد از بنیاد احمدشاه مسعود و ۵۸ بیلبورد مربوط به وزارت صحت عامه، اداره‌ی محیط زیست، جمعیت هلال احمر و اداره‌ی آتش‌نشانی افغانستان است که خارج از کنترل شهرداری کابل فعالیت دارد و ده‌ها بیلبورد غیرقانونی نصب شده در شهر.
بدهکاران شهرداری
با این حال در صورتی که شهرداری مالیه‌ی کامل ۲۳ شرکت تبلیغاتی بیلبوردی را دریافت بتواند، درآمد آن به بیش از ۳۱ میلیون افغانی خواهد رسید. قیس فقیری، رییس خدمات فرهنگی شهرداری کابل می‌گوید که شماری از شرکت‌های تبلیغاتی هنوز پول خود را پرداخت نکرده و به شهرداری بدهکار استند. آقای فقیری که از این شرکت‌ها نامی نمی‌برد، می‌گوید: «شرکت‌های تبلیغاتی ۱۵ میلیون و چهل و هشت هزار و سه‌صد و چهل و شش افغانی به شهرداری بدهکار است.»
در همین حال، شماری از شرکت‌های تبلیغاتی، در گفت‌وگو با روزنامه‌ی صبح کابل می‌گویند که به دلیل نبود بازار کار و مالیات سنگین و همچنان همکاری شهرداری با افراد و شرکت‌های غیر رسمی که در عرصه‌ی تبلیغات کار می‌کنند، سبب شده است بازار کار این شرکت‌ها با کساد مواجه شود و به شهرداری بدهکار شوند
مصطفا فرنود، مدیر بازریابی شرکت تبلیغاتی هندوکش می‌گوید: «فصل کاری ما محدود است، ما در تمام سال مجبور به پرداخت مالیه استیم.» به گفته‌ی اقای فرنود، فصل کار شرکت‌های تبلیغاتی، شروع سال تعلیمی و تحصیلی و در زمان انتخابات است و در متباقی فصل‌ها کار چندانی ندارد و این سبب می‌شود که شرکت‌های تبلیغاتی بدهکار شود.
زیبایی شهر
شهروندان از زیاد بودن بیلبوردهای تبلیغاتی و معیاری نبودن آن در پایتخت شاکی اند و می‌گویند که تراکم بیلبوردها، چهره‌ی شهر را دگرگون و آشفته کرده است. نرگس مومند، سخنگوی شهرداری کابل، تأیید می‌کند که بیلبوردها نمای شهر را متأثر کرده است. او می‌گوید: «شمار زیادی از این بیلبوردها معیاری نیست درحالی که در سطح شهر باید بیلبوردهای معیاری از ۳ در ۴ متر و ۴ در ۸ متر بزرگ تر نباشد؛ اما این گونه نیست و به کلی به شهر نمای بد داده است و ما تلاش می‌کنیم که به شهر سامان بدهیم.» در حال حاضر، بیلبوردهای نصب شده در شهر کابل بین ۱۸ تا ۳۰۰ متر مساحت دارند و بسیاری از آن‌ها نیز یک رویه است.
سخنگوی شهرداری کابل می‌گوید که این اداره، از شرکت‌های تبلیغاتی خواسته است که بیلبوردهای شان را دو رویه، معیاری و مستحکم بسازند و از شهرداری تخفیف بگیرند. «شهرداری وعده داده تا در صورت معیاری شدن بیلبود‌ها مطابق نورم، شهرداری تنها از یک طرف بیلبوردها کرایه بگیرد.»
به گفته‌ی او اکنون شمار محدودی از شرکت‌های تبلیغاتی بیلبوردهای شان را به گونه‌ی معیاری ساخته اند که به زیبایی شهر کمک می‌کند.
با این حال اما شرکت‌های تبلیغاتی می‌گویند که وضعیت بد امنیتی، رکود اقتصادی، بیکاری و همچنان عدم توسعه‌ی شهر، باعث شده است تا این شرکت‌ها نتوانند بیلبوردهای شان را معیاری بسازند؛ زیرا معیاری ساختن این بیلبوردها هزینه‌ی زیادی می‌خواهد و درآمد این شرکت‌ها اندک از آن است.
نرگس مومند، سخنگوی شهرداری کابل اما می‌گوید: «بیلبورد عادی ۳ در ۶ در حدود ۵۰ هزار افغانی هزینه برداشته است. کسی که الکوبان زده تقریبا ۲۵۰ هزار افغانی یک بیلبورد برایش تمام می‌شود و در عوض می‌تواند به گونه‌ی معیار تبلیغات کند.»
مسؤولان شماری از شرکت‌هایی تبلیغاتی که ۱۰۰ بیلبورد یا ۵۰ بیلبورد دارند، می‌گویند که به‌خاطر تغییر سطح شهر و توسعه‌ی سرک‌ها، این شرکت‌ها متضرر می‌شوند. مسؤول شرکت زرین می‌گوید: «گاهی شهر توسعه پیدا می‌کند گاهی سرک توسعه پیدا می‌کند و شهرداری بیلبوردهای ما را از جایش کنده به شرکت های تبلیغاتی ضرر می‌رساند.»
این در حالی است که شهرداری از چندی به این سو، کارزار جمع‌آوری بیلبوردهای غیر معیاری را شروع کرده است.
بیلبوردهای خالی
به هر حال بیلبوردها برای مدت یک ماه، شش ماه و یک سال به کرایه داده می‌شود. در حالت عادی، کرایه‌ی ماهانه‌ی هر متر بیلبورد، ده تا ۸ دالر است؛ اما در موقع انتخابات این مقدار به متر ۲۰ تا ۳۰ دالر نیز می‌رسد. مسؤولان شرکت‌های تبلیغاتی، می‌گویند که، بازار کار آنان انتخابات است؛ اما در حال حاضر شماری از بیلبوردها در چهارراهی‌ها و دیگر گوشه و کنار شهر خالی است. نبود تبلیغات، وضعیت بد اقتصادی و دادن تبلیغات به تلویزیون‌ها باعث شده تا فعالیت این شرکت‌های تبلیغاتی نیز از رونق بیفتد.
قیس فقیری، رییس خدمات فرهنگی شهرداری کابل، می‌گوید که وضعیت بد اقتصادی روی شرکت‌های تبلیغاتی تأثیر کرده و این امر باعث شده تا شماری از بیلبوردهای آنان خالی بماند. به گفته‌ی او، نشر اعلانات از طریق تلویزیون‌ها در جریان پخش سریال‌ها و فیلم‌ها، به ویژه از طرف شب، باعث شده تا کمتر تبلیغات به شرکت‌های تبلیغاتی داده شود.
هرچند وضعیت بازار روی تبلیغات بیلبوردی تأثیر گذاشته؛ اما روی درآمد شهرداری تأثیری نداشته است؛ زیرا شهرداری کابل از بیلبوردهای خالی نیز کرایه می‌گیرد. مسؤولان شمار از شرکت‌های تبلیغاتی، می‌گویند که شرکت‌های تبلیغاتی تمام سال و با وجود خالی بودن، مجبور به پرداخت مالیه به شهرداری است.
مصطفا فرنود، مسؤول بازاریابی شرکت هندوکش، گفت: «ما درآمد زیاد نداریم و اوضاع کاری ما خوب نیست؛ اما با این حال ما مجبور به پرداخت مالیه به دولت در دوازده ماه استیم.»
تخلف شهرداری یا تبلیغات تلویزیونی
مصطفا فرنود، بازاریاب شرکت تبلیغاتی هندوکش همچنان اضافه می‌کند که فعالیت تبلیغاتی تلویزیون‌ها، تأثیری روی فعالیت‌های شرکت‌های تبلیغاتی نگذاشته است؛ زیرا هزینه‌ی تبلیغات تلویزیونی بیشتر است. به گفته‌ی او، یکی از دلایل بدهکار شدن شرکت‌های تبلیغاتی کاهش قیمت، رقابت‌های تنگاتنگ و فعالیت شرکت‌ها و افراد غیر مسؤول می باشد که تحت نظر شهرداری یکجا با آنان فعالیت می‌کند.
او توضیح می‌دهد که شرکت‌های تجارتی، بیشترین تبلیغات را به شرکت‌های تبلیغاتی می‌دهند تا پیام‌های بازرگانی شان از طریق این بیلبوردها به نمایش گذاشته شود. «شهرداری در تبانی با شرکت‌های غیر رسمی‌ای که در عرصه تبلیغات و موازی با شرکت‌های معیاری تبلیغات کار می‌کنند، کار تبلغاتی رسمی را کساد کرده است.»
اقای فرنود اضافه می‌کند که حد اوسط مالیه در هر متر، ماه ۴۰۰ افغانی است در حالی که شرکت‌هایی نیز هستند که بیلبوردهای شان غیر معیاری است و در متر ۳۰۰ افغانی و کمتر از آن کار می‌کنند.
به گفته‌ی آقای فرنود، با آن که این شرکت‌ها سبب آسیب رساندن به مردم شده و از سویی، بازار کار شرکت‌های تبلیغاتی قانونی را متأثر کرده؛ اما به دلیل این که به نفع شهرداری است، همچنان به کار شان ادامه می‌دهند حتا با وجود معیاری نبودن.
مسؤولان شهرداری کابل، اما گفته‌های آقای فرنود را رد می‌کنند و می‌گویند که این اداره به قرارداد‌هایش با شرکت‌های تبلیغاتی پابند است و لوحه‌های ثبت ناشده را که به گونه‌ی غیر قانونی و غیر معیاری در عرصه‌ی تبلیغات فعالیت دارند، جمع‌آوری می‌کند. قیس فقیری، رییس بخش فرهنگی شهرداری کابل می‌گوید: «همه حق دارد که هر چه دلش می‌خواهد بگوید؛ اما شهرداری به قرارداد‌هایش صادق است و با افراد متخلف همدست نیست.»
در همین حال، شرکت خوازه‌ی افغان‌زمین، که در حال حاضر تبلیغات یکی از نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری را گرفته، می‌گوید که این شرکت برای تبلیغات، هر تابلو سه هزار افغانی خوازه می‌بندد.
مسؤول این شرکت اضافه می‌کند که گاهی مجبور به پرداخت رشوه به مأموران شهرداری نیز می‌شود تا به آنان اجازه‌ی فعالیت بدهند.
با این وجود این، مالیات سنگین، از دیگر مشکلاتی است که در برابر کار شرکت‌های تبلیغاتی قرار دارد. مصطفا فرنود، می‌گوید که «نظر به بازار کار، مالیات خیلی بالا است.»
به گفته‌ی آقای فرنود، میزان تبلیغات، وابسته به رونق کار تاجران و شرکت‌های تجارتی است. با این وجود؛ اما تنها تاجران و شرکت‌های تجارتی و تولیدی نیستند که برای شرکت‌های تبلیغاتی اعلان می‌دهند. رهبران سیاسی نیز عکس‌ها و شعارهای شان را در سطح شهر کابل نصب می‌کنند.
