گزارشگر: مدینه پرتو، دانشجوی روزنامهنگاری در دانشگاه رنا
ویراست گزارش: زاهد مصطفا
دو سال پس از آغاز پروسهی معیاریسازی نصابها در وزارت تحصیلات عالی، تا اکنون از میان ۱۶۵ رشتهی تحصیلی، نصاب ۷۷ رشتهی تحصیلی یکسان شده است. با این حال، برخی از دانشجویان و استادان در دانشگاههای دولتی و خصوصی، نصابهای جدید را پاسخگو ندانسته و آن را در سطح پایینی ارزیابی میکنند.
اسدالله حیدری، دانشجوی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل، سطح نصاب فعلی در افغانستان را پایین دانسته و باورمند است که میتوان همه مضامین یک سمستر درسی در افغانستان را به مدت چند هفته خواند. او، حکومت را به عدم سرمایهگذاری درازمدت در بخش معیاریسازی تحصیلات عالی متهم میکند.
جهان، در حال تغییر است؛ تغییری که علم پرچمدار آن است و هر روز بشر را به دستآوردهای شگفتانگیزی میرساند. در کشور توسعهنیافتهای مانند افغانستان که در بسترهای مختلف دچار عقبماندگی شده، نیاز به تغییر در نهادهای اجتماعی است که بازبینی و تغییر در نصاب تحصیلی و آموزشی، راهی برای رسیدن به این تغییر پنداشته میشود.
نوید موسیزی، دانشجوی روزنامهنگاری در دانشگاه رنا، نصاب تحصیلی دانشگاهها در افغانستان را پاسخگوی نیازهای امروزی ندانسته و آن را ضعیف توصیف میکند. این دانشجو میگوید که جزوههای درسی بهروزرسانی نمیشود و این باعث میشود که تغییرات جدید علمی، به اساس معیارهای روز وارد نصاب و جزوههای درسی نشود.بهروز نشدن جزوههای درسی، نبود تحقیق، آموزش نتیجهمحور، استادمحوری در دانشگاهها و برخی مضامین اجباری، از موانعی است که سر راه تغییر در نصاب تحصیلی افغانستان را گرفته است.
دکتر داوود راوش، استاد در دانشگاه کابل، اجباری بودن برخی از مضامین و نبود کادر علمی را، از مشکلاتی میداند که امکان بهروزرسانی نصاب و شیوهی تحصیلی افغانستان را دچار چالش کرده است. دکتر راوش، ظرفیتسازی با راهاندازی کورسهای درازمدت و تلاش برای استفاده از تکنالوژی تحصیلی را، امکانی برای بهروزرسانی نصاب و جزوههای درسی دانسته و میگوید که برای رسیدن بهنظام پاسخگوی تحصیلی، نیاز است سیستم و رهبری پاسخگوی به وجود بیاید و کادر علمی متخصص استخدام کند.
گرایشهای تیمی، سمتی و سنتی، از مناسبات حاکم در جامعهی افغانستان است که رد پای آن را میتوان در بخشهای مختلف زندگی از جمله نظام آموزشی و تحصیلی موجود در کشور پیدا کرد؛ رد پایی که بیانگر حاکمیت کتلهای همفکر و باورمند به روشهای کهنه و اربابرعیتی، در همه تصامیم و عملکردهای اداره است. این استادان، برای حفظ حاکمیتشان در دانشگاهها؛ دانشجویان را مجبور به خواندن جزوههایی میکنند که سالها قبل تهیه کردهاند.
شایق آرین، دانشجوی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل، میگوید که استادان سابقهدار، برحسب سازوکارهای اداری مشخصی، مانع تهیهی جزوههای درسی استادان تازهوارد میشوند. به باور این دانشجوی حقوق، استادانی که تازهوارد دانشگاهها میشوند و افکار بروزتری دارند، تا سالها حق تألیف جزوههای درسی را ندارند؛ کاری که بیشتر به دلیل توجیه حاکمیت استادان سابق انجام میشود.
افغانستان به لحاظ مناسبات سیاسی-فرهنگی، یکی از کشورهای توسعهنیافته است. موقعیتی که فاصلهی این کشور با کشورهای توسعهیافته را افزایش داده است. به باور دانشمندان، کشورهای توسعهنیافته، برای رسیدن به امکان توسعهیافتگی، نیاز به روبرداری از کشورهای توسعهیافته دارند تا بتوانند با استفاده از الگوهای جهانی، به پیشرفت دست یابند.
انور حکیم، استاد روزنامهنگاری در دانشگاه رنا، گفتمان توسعه را، زیر پارادایم مدرنیته قرار میدهد و میگوید که، برای رسیدن به جهان مدرن، باید الگوهای این جهان را روبرداری و آن را در کشورهای سنتی تطبیق کرد. به باور آقای حکیم، بهترین راه برای الگوبرداری از روشهای مدرن زندگی، جا دادن آن در نصاب آموزشی و تحصیلی است تا از این طریق، نسل جوان و آموزشدیده، با معیارهای جهانی تحصیل کنند و دید تازهای به جهان پیدا کنند. به باور این استاد دانشگاه، نصاب تحصیلی در دانشگاه رنا، به اساس معیارهای جهانی و مطابق نیاز بازار تهیه شده است.
وزارت تحصیلات عالی اما، نصابهایی را که طی دو سال اخیر در ۷۷ رشتهی تحصیلی یکسانسازی شده است، معیاری خوانده و مطابق استندردهای جهانی عنوان میکند. داوود شاه فاروق، کارشناس نصاب در تحصیلات عالی، نصابهای بازنگری شده در این وزارت را، معیاری دانسته و میگوید که برای معیاریسازی این نصابها، در سه مرحله توسط استادان باتجربه، آمران دیپارتمنتها و نمایندگان ادارات مربوط، کلسترسازی و آماده شده است. این کارشناس نصاب، نصابهای جدید را دانشجومحور میخواند؛ ادعایی که ظاهراً از سوی دانشجویان در این گزارش رد شده و آن را پاسخگوی نیازهایشان ندانستهاند.
در همین حال، حامد عبیدی، سخنگوی وزارت تحصیلات عالی، با تأیید حرفهای داوودشاه فاروق، میگوید که وزارت تحصیلات عالی، طی یک سال اخیر، با وجود محدودیتهای کرونا، توانسته است برای ۳۳ رشتهی تحصیلی، نصاب جدید آماده کند؛ نصابهایی که باور برخی استادان و دانشجویان، هنوز با معیارهای پایینی آماده شده است.
نزدیک به دو دهه پیش، نشستی در بن شکل گرفت و طرح نظام جمهوری بهجای امارت اسلامی شکستخوردهی طالبان ریخته شد؛ جایگزینیای که برخاسته از تجربهی تاریخی افغانستان نه؛ بلکه روبرداری از کشورهای مدرن جهان بود تا این نظام، به کمک کشورهای دخیل در مناسبات افغانستان پس از ۲۰۰۱، جامعهی سنتی افغانستان را دچار تحول کند.
با گذشت دو دهه از این روبرداری ساختار سیاسی، دولت موفق به بازبینی مناسبات در ادارات دولتی و نهادهای اجتماعی ازجمله نهادهای آموزشی و تحصیلی نشد. کاری که میتوانست روند مدرنیزهشدن جامعه را آسان کند و قشر جوان را با معیارهای جهانی آموزش بدهد. نبود کادر متخصصِ باورمند به ارزشهای مدرن در تحصیلات عالی، نبود ارادهی درازمدت دولت برای تغییر در نهادهای اجتماعی؛ در کنار چالشهای امنیتی و سیاسی که تبدیل به کابوس مردم افغانستان شده است، امکان بهروزرسانی سیستم آموزشی و تحصیلی در افغانستان را نیز گرفته است.