جنگ‌های خانمان‌سوز در افغانستان، افزون بر این که منجر به کشته شدن بیش از دو میلیون انسان بی‌گناه شد، سبب شده است که میلیون‌ها شهروند این کشور نیز به بیرون از افغانستان آواره شوند.
افغانستان در درازای بیشتر از چهل سال جنگ، به ۷۲ کشور جهان مهاجر فرستاده که شمار مهاجران کنونی افغانستان در بیرون از کشور به ۶ میلیون می‌رسد. این کشور در حال حاضر، بیشترین مهاجر را در ایران دارد که رقم آن به ۲٫۵ میلیون می‌رسد و پس از آن ۲٫۴ میلیون دیگر در پاکستان دارد.
دلیل عمده‌ی این مهاجرت‌ها، دوام جنگ و ناامنی در کشور است که پس از سقوط حکومت طالبان و تأمین نسبی امنیت در هژده سال گذشته، نزدیک به ده میلیون مهاجر از گوشه‌های مختلف جهان به افغانستان بازگشته اند.
اما این اواخر که گفت‌وگوهای صلح با طالبان داغ‌تر از هر زمان دیگری شده است؛ مسأله‌ی بازگشت مهاجران نیز روی زبان‌های مردان سیاسی کشور افتاده است.
آنچه که نمایندگان امریکا و طالبان گفته اند، قرار است تا چند روز دیگر توافق‌نامه‌ی صلح میان دو طرف به امضا برسد و پس از آن گفت‌وگوهای بین‌الافغانی آغاز شود.
ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی گروه طالبان، روز دوشنبه (۲۸ دلو) به روزنامه‌ی صبح کابل گفت که سند توافق‌نامه‌ی صلح نهایی شده و قرار است تا پایان ماه جاری میلادی، به امضا برسد.
در آستانه‌ی توافق‌نامه‌ی صلحِ «سخت‌دست‌یافتنی» و آغاز مذاکرات بین‌الافغانی، شماری از مقام‌های دولت افغانستان ابزار امیدواری کرده اند که نتیجه‌ی این گفت‌وگوها منجر به صلح پایدار و آتش‌بس دایمی در کشور شود و افزون بر آن شهروندان افغانستان در طول سال‌های جنگ به بیرون از کشور آواره شده بودند، دوباره برگردند.
روز گذشته نشست بین‌المللی «چهل سال میزبانی مهاجران و آینده‌ی بهتر پاکستان» در اسلام‌آباد برگزار شد. سرور دانش، معاون دوم ریاست‌جمهوری که یکی از شرکت‌کنندگان این نشست بود، گفت: «با برقراری صلح، مهاجران افغان به کشور برمی‌گردند. در حال حاضر، دولت افغانستان از مذاکره و امضای توافق‌نامه میان طالبان و امریکا، استقبال می‌کند؛ اما انتظار داریم که امضای این توافق‌نامه، زمینه را برای آغاز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی فراهم کند.»
آقای دانش به گونه‌ی غیر مستقم از برخورد کشورهای پاکستان و ایران که بیشتر مهاجران افغان را در خود دارد، انتقاد کرد و گفت که موضوع مهاجران افغان در پاکستان، ایران و یا هر جای دیگری، نباید به یک موضوع سیاسی تبدیل شده و از آن، به عنوان ابزار فشار بر دولت افغانستان استفاده شود.
به گفته‌ی وی، مهاجران افغانستان، نباید به خاطر موضوع سیاسی، مورد فشار و بی‌مهری بی‌جا قرار گیرند. آقای دانش، گفت که مهاجران افغان، به گونه‌ی اجباری نه؛ بلکه باید داوطلبانه و مرحله‌وار به افغانستان برگردند.
آنچه معاون دوم ریاست‌جمهوری می‌گوید، بازگشت مهاجران افغان، پیوند وسیعی با پروسه‌ی صلح دارد.
اما پاکستان هر بار برخورد نامناسب با مهاجران افغانستانی را رد می‌کند و می‌گوید که این کشور بستر مناسب برای «آوارگان»ی است که در نتیجه‌ی سال‌ها خشونت و جنگ از کشور شان به پاکستان آمده اند. عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان نیز در نشست روز گذشته خطاب به معاون دوم ریاست‌جمهوری افغانستان گفت: «امکان دارد که پس از حمله‌های ۱۱ سپتامبر پناه‌گاه‌هایی در این کشور بوده باشد؛ اما اکنون کمپ‌های مهاجران استند و هزاران نفر در آن‌ها زندگی می‌کنند. کدام حکومت می‌تواند که هزاران تن را در این کمپ‌ها بررسی کند؟»
چندی پیش نیز عمران‌خان، به دلیل این که بتواند برخوردهای نامناسب کشورش با مهاجران را کتمان کند، گفته بود که این کشور برای مهاجران افغانستان تابعیت پاکستانی خواهد داد. آقای خان در آن زمان گفته بود: «در هر کشور جهان به مهاجران تابعیت داده می‌شود، پس ما چرا این ظلم را بر مهاجران روا داریم. آن‌ها نیز انسان اند؛ چرا آنان را این قدر محروم نگه داشته ایم.»
جنگ و فقر، بزرگ‌ترین دلیل مهاجرت است؛ این پدیده‌ها عامل کوچ انسانِ افغانستانی به ایران، پاکستان و کشورهای مختلف جهان شده است. مهاجرت یعنی دورافتادگی از جایی که متولد شده ایم و تنهایی به جایی رفته ایم و متعلق به ما نیست. تنهایی و بی‌پناهی مهاجران افغان و عدم توجه مثمر حکومت افغانستان، از دلایل عمده‌ی خشونت و رفتار بد با مهاجران افغانستانی است.
این که تأمین صلح و تعهد حکومت پاکستان و ایران چقدر می‌تواند، روی تغییر وضعیت مهاجران افغانستان تأثیرگذار باشد، عبدالباسط انصاری، سخن‌گوی وزارت امور مهاجران و عودت‌کنندگان می‌گوید، برگزاری این نشست می‌تواند، نوید خوشی باشد برای مهاجران افغان در پاکستان و ایران؛ زیرا این نشست با حضور حدود ۳۰ کشور و ۳۳ سازمان بین‌المللی برگزار شده و اکنون وضعیت مهاجران افغانستان به یک بحث جهانی مبدل شده است. «اگر پاکستان طبق آنچه ادعا می‌کند، واقعا به وضعیت مهاجران افغانستان توجه کند، این نشست بسیار مهم است از این بعد از سازمان جهانی کمک‌رسانی می‌کند، شفافیت کامل صورت می‌گیرد. فعلا یک سلسه مشکلات در پاکستان داریم. این نشست می‌تواند هم در قسمت صلح و هم در قسمت تغییر وضعیت مهاجران تأثیر داشته باشد.»
به گفته‌ی سخن‌گوی وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان، این وزارت برنامه‌ی پس از صلح را ترتیب کرده است که مطابق به این طرح، از سال ۲۰۲۰ میلادی تا ختم سال ۲۰۲۵ میلادی، حدود ۵ میلیون مهاجر افغانستانی دوباره به کشور شان برگردند.
آقای انصاری می‌گوید، ضمانت اجرایی شدن این طرح نیز به تأمین صلح و ثبات دایمی در افغانستان، بر می‌گردد
بر بنیاد معلومات انصاری، در حال حاضر، ۲٫۵ میلیون مهاجر در ایران و ۲٫۴ میلیون مهاجر در پاکستان به سر می‌برند. افزون بر این در جریان سال ۲۰۱۹ میلادی حدود ۶۲۰ هزار مهاجر از سراسر جهان یا به گونه‌ای اجباری و یا دواطلبانه به افغانستان برگشته اند.
هر چند آمدن مهاجران افغانستانی به کشور شان یک نوید خوب است؛ اما مشکلاتی که قرار است با آمدن آن‌ها به این کشور ایجاد شود، نیز بحث‌برانگیز و نگران‌کننده است. در حال حاضر هزاران خانواده‌ای که از کشورهای دیگر به افغانستان آمده اند و یا در نتیجه‌ی جنگ‌های داخلی از خانه‌های شان بی‌جا شده اند، به کمکهای فوری نیازمند اند؛ اما وزارت مهاجران می‌گوید که تنها توان رسیدگی به یک میلیون نفر در افغانستان را دارد؛ این در حالی است که ۵۰ درصد مردم هنوز هم زیر خط فقر قرار دارند.
