افغانستان در باتلاق اعتیاد

نوشته شده در: خبرگزاری فرانسه

مهدی غلامی

در یک مرکز بازتوانی بسیار بزرگ در حومه‌ی کابل، ده‌ها معتاد با نگاه‌های گیج از یک بَس پولیس بیرون شده و به سوی مرکز در حرکت بودند. آن‌‌ها در خیابان‌های پایتخت دستگیر شده و به اجبار به یک برنامه‌ی سم‌زدایی معرفی شدند تا جلو استفاده و تولید «مت‌آمفتامین» که بسیار اعتیادآور است، گرفته شود. ظهور ناگهانی مت‌آمفتامین یا «شیشه» که تا چند سال پیش کسی نامش را هم در افغانستان نمی‌دانست، مقامات افغان را در کشوری غافل‌گیر کرده که پیش از آن هم با بحران اعتیاد به تریاک و هرویین، دست به گریبان بود.
سلیمان ۲۵ساله، یکی از تقریبا چهل نفری که به این مرکز درمانی آورده شده، می‌گوید: «اعتیاد، زندگی‌ام را نابود کرده است.» تأثیر فیزیکی این مواد که به شیشه معروف است، آشکار است: چشمان غرق و گونه‌های لاغر سلیمان، تصویری از اعتیاد به مت‌آمفتامین را ترسیم کرده که در کشورهای غربی معمول است. او می‌گوید زمانی که چند سال پیش در ایران زندگی می‌کرده، معتاد شده است. او افزود: «هر کاری می‌کردم تا مواد به دست بیاورم، از کارگری گرفته تا دزدی.»
سلیمان و دیگر بیمارانی که در ابن ‌سینا، بزرگ‌ترین مرکز درمان اعتیاد در افغانستان، به سر می‌برند، مجبورند ۴۵ روز را در آن مرکز سپری کنند. ابن سینا در منطقه‌ای که در گذشته‌ها یک پای‌گاه نظامی بود، بنا شده و نزدیک به ۹۰۰ نفر در آن به سر می‌برند. برای زنان هم در جاهای دیگر، مراکز کوچک‌تری وجود دارد. عبدالجبار جلیلی، سرطبیب و رییس ابن سینا گفت که این مرکز تا سال ۲۰۱۷، متشکل از معتادان مواد افیونی بود. جلیلی با اشاره به گروهی از معتادانی که در گرمای آفتاب حویلی آن مرکز بزرگ آهسته قدم می‌زدند، به خبرگزاری فرانسه گفت: «اکنون نزدیک به هفتاد درصد از بیماران این مرکز را معتادان مت‌آمفتامین تشکیل می‌دهند.» آمارها ناخوشایندند؛ زیرا عده‌ای از بیماران هم به مواد افیونی و هم به شیشه معتادند. مسؤولان بهداشت افغانستان می‌گویند که وضعیت بیش از هشتاد درصد این بیماران، پس از تداوی بدتر خواهد شد.
نقیب‌الله، یکی دیگر از معتادان، پس از این که خواهرش در یک بمب‌گذاری طالبان کشته شد و یکی از هم‌روستاییانش به او یک داروی «غیراعتیادآور» داد تا اندوهش را کم کند، شروع به استفاده از این انگیزنده‌ی مصنوعی کرد. نقیب‌الله ۳۴ساله گفت: «در اوایل….خوشم می‌آمد؛ اما کم کم اوضاع وخیم شد، دیوانه و خشن می‌شدم و به اعضای خانواده‌ام حمله می‌کردم.»
آیا شیشه از تریاک سبقت گرفته است؟
اطلاعات سال ۲۰۱۵ که آخرین بررسی‌های همه‌جانبه‌ی ملی در آن انجام شد، نشان داد که افغانستان نزدیک به سه میلیون معتاد دارد که برای جمعیت تخمینیِ ۳۷ میلیونی این کشور، بسیار زیاد است. کارشناسان می‌گویند که این رقم تنها افزایش یافته و کاهشی نداشته است و مقام‌های بهداشت می‌گویند از این میان، چهل درصد آن را معتادان شیشه تشکیل می‌دهند. این در حالی است که این مواد تا چند سال پیش، عملا وجود نداشت. اولین بار، شیشه در سال ۲۰۰۸ در ولایت هلمند مصادره شد که به گفته‌ی مقام‌های مبارزه با مواد مخدر، تنها چند گرام بود. کبیر ابراهیم‌خیل، یک افسر ارشد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید که در ده ماه اول سال ۲۰۱۹، نزدیک به ۹۳۵ کیلو شیشه مصادره شده است. او به خبرگزاری فرانسه گفت: «این آمار رو به افزایش است. اگر شیشه به زودی جای تریاک در افغانستان را بگیرد، تعجبی ندارد.» این موضوع در کشوری که نزدیک به نود درصد تریاک جهان را تولید می‌کند، مسأله‌ی قابل توجهی است و این پرسش را برمی‌انگیزاند که آیا شیشه‌ی افغانستان نیز به مسیرهای بین‌المللی قاچاق خواهد رسید؟
اطلاعاتی از میزان صادرات این روزهای آن در دست نیست. خالد موحد، سخنگوی مرکز عدلی و قضایی مبارزه علیه جرائم مسکرات و مواد مخدر افغانستان می‌گوید که در دو سال گذشته، چندین محموله که به سمت ایران، هندوستان و عربستان سعودی در حرکت بوده، مصادره شده است.
پیش از ۲۰۱۵، تولیدات شیشه در افغانستان کم بود و گفته می‌شد که این مواد بیشتر از ایران وارد افغانستان می‌شود؛ جایی که «سودوافدرین» که در داروهای سرماخوردگی هم وجود دارد، به عنوان یک پیش‌ماده در پختن شیشه به کار می‌رود. تولیدکنندگان دریافته اند که می‌توانند از یک درختچه‌ی کوهستانی به نام «اُمان» استفاده کنند. مقامات افغان تا پیش از سال ۲۰۱۷، زمانی که نیروهای امنیتی بَسی که ۱۴۰۰ کیلوگرام «اُمان» حمل می‌کرد را در ولایت فراه متوقف کردند، نمی‌دانستند که مردم محل با این گیاه چه می‌کنند.
دست داشتن طالبان
عبدالشکور حیدری، معاون رییس برنامه‌ی کاهش تقاضای مواد مخدرِ افغانستان گفت که معامله‌کنندگان شیشه از تاکتیک‌های متقاعدکننده‌ای استفاده می‌کنند تا استفاده از آن را گسترش دهند. حیدری افزود: «آن‌ها می‌گویند شیشه اعتیادآور نیست و تنها کمک می‌کند تا اعتیاد به مواد افیونی ‌تان را شکست دهید. سپس قیمت‌ها را ارزان می‌کنند و در برخی موارد، توضیع هرویین را متوقف می‌کنند تا معتادان مجبور شوند به شیشه روی بیاورند.»
طالبان که از دیرزمانی به این سو، با استفاده از تریاک، هزینه‌های شورش شان را تأمین می‌کردند نیز به این بازار رو به رشد، روی آورده اند. جاسمین باتیا، محقق در دانشکده‌ی مطالعات شرقی و افریقایی دانشگاه لندن می‌گوید: «طالبان در مناطق تحت کنترل شان، بر هر کیلو شیشه‌ی تولید شده، مالیات وضع می‌کنند.»
ارتش ایالات متحده در سال ۲۰۱۷، شروع به حمله بر آزمایش‌گاه‌های تولید مواد مخدر در مناطق تحت کنترل طالبان کرد. ماه میِ سال گذشته، ضربات هوایی ایالات متحده، آزمایش‌گاه‌های تولید شیشه در ولایت فراه را آماج حمله قرار داد؛ گر چه گزارش ملل متحد بعدها گفت که ۳۰ فرد غیرنظامی نیز در آن حمله کشته شدند. ایالات متحده پافشاری کرد که آن آزمایش‌گاه‌ها مربوط به طالبان بوده و این گروه در آن‌ها فعالیت داشت.
این‌جا در مرکز درمانی ابن سینا در کابل، مقام‌ها می‌گویند که افغانستان آمادگی خوبی برای برخورد با شیشه ندارد. زلمی نوروزی، مدیر ابن سینا می‌گوید: «برای نجات مردم مان، باید بیشتر تلاش کنیم.»