چرا ‌نرخ‌ پروازهای داخلی در افغانستان نسبت به هر کشوری گران‌تر است؟

نویسنده: بیژن بهرام

اخیرا شهروندان افغانستان در اعتراض به هزینه‌ی زیاد پروازهای داخلی، کمپاینی را زیر عنوان «نرخ‌های داخلی و خارجی را ارزان کنید» در رسانه‌های اجتماعی به راه انداخته ‌اند. برگزارکنندگان این کمپاین ادعا دارند که در هیچ کشور دیگر، هزینه‌ی پروازها به‌ویژه پروازهای داخلی، به اندازه‌ی افغانستان، بلند و بی‌کیفیت نیست.
این کاربران شبکه‌های اجتماعی در کمپاین‌های شان، هزینه‌ی پروازهای داخلی و خارجی را این‌گونه مقایسه کرده‌ اند:
خارجی: از ترمز تا تاشکند؛ ۱۲۰۰کیلومتر، نرخ ۴۵ دالر.
داخلی: از هرات تا کابل؛ ۱۱۰۰کیلومتر، نرخ۱۱۰ دالر.
خارجی: از دهلی تا گوا؛ ۱۸۰۰کیلومتر، نرخ ۷۵ دالر.
داخلی: از مزار تا کابل؛ ۴۵۰ کیلومتر، نرخ ۸۹ دالر.
خارجی: از استانبول تا انتالیا؛ ۱۲۰۰کیلومتر، نرخ ۷۰ دالر.
داخلی: از کابل تا فاریاب؛ ۸۰۰کیلومتر، نرخ ۱۳۰ دالر.
خارجی: از پونه تا دهلی؛ ۱ هزار کیلومتر، نرخ ۴۵ دالر.
داخلی: از غور تا کابل؛ ۴۸۰ کیلومتر، نرخ ۹۹ دالر.
با این که نرخ‌های داخلی برای شهروندان افغانستان گزاف است؛ اما بنا بر چالش‌هایی که در میدان‌های هوایی داخلی وجود دارد، نبود تسهیلات و حمایت دولتی، شرکت‌های هوایی که در افغانستان فعالیت می‌کنند – چه خصوصی و دولتی- مجبورند که قیمت‌های نرخ خود را بالا ببرند تا بتوانند خدمات عرضه کنند.
مشکل نخستی که شرکت‌های هوایی در افغانستان با آن روبه‌رو اند؛ نبود میدان‌هوایی معیاری در ولایات است. بیشتر این میدان‌های هوایی برای نشست و برخاست هواپیماهای بزرگ مناسب نیست. پرواز هواپیماهای کوچک به‌دلیل ظرفیت کمی که در انتقال مسافران دارد، شرکت‌ها را مجبور کرده است برای تأمین هزینه‌ی پرواز شان، نرخ‌ها را بالا ببرند.
چالش دوم، نرخ سوخت هواپیماها در افغانستان است. این مسأله نیز تأثیر قابل ملاحظه‌ای در بالابردن هزینه‌ی پروازهای داخلی دارد. سوخت هواپیما در افغانستان نسبت به کشورهای منطقه، حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد، گران‌تر است. از سویی ‌هم، در میدان‌های هوایی ولایتی، شرایط خریداری سوخت هواپیما وجود ندارد و اگر در برخی موارد به ‌صورت استثنا سوخت آن‌جا باشد، به قیمت خیلی گزافی فروخته می‌شود. بنابراین شرکت‌های هوایی مجبورند که سوخت رفت و برگشت شان را از کابل با خود حمل کنند که این نیز، در سنگینی وزن هواپیما تأثیرگذار است.
چالش دیگری که قیمت نرخ‌های داخلی بالا برده، ناامنی است. بیشتر کارمندان و خدمه‌های پرواز که در شرکت‌های هوایی افغانستان، کار می‌کنند، خارجی‌ استند که آنان هرگز حاضر نمی‌شوند با معاش کم به ولایات افغانستان سفر کنند.
عدم حمایت دولت نیز در کیفیت خدمات و پروزاهای داخلی تأثیرگذار است. حکومت افغانستان در حال حاضر، هیچ‌ نوع کمک اقتصادی و «سبسایدی» به شرکت‌های هوایی ندارد. در سایر کشورها مانند هندوستان، شرکت‌های داخلی از حق توقف در میدان‌های هوایی معاف است؛ اما در افغانستان، شرکت‌های داخلی مجبورند که بابت توقف در میدان‌های هوایی به ویژه در میدان هوایی کابل، به دولت پول بدهند.
مسأله‌ی دیگر این است که شرکت‌های هوایی، معمولا در یک تعداد از خط‌السیرها منعفت به دست نمی‌آورند. به عبارت دیگر در برخی خط‌السیر‌ها به نقصان و در برخی از این خطوط پروازی، با منفعت فعالیت می‌کنند.
قرارگرفتن مارکیت‌های هوایی افغانستان در انحصار شرکت‌های خارجی، از مشکلات دیگر شرکت‌های هوایی داخلی در افغانستان است. مارکیت‎‌های هوایی افغانستان، خصوصا مسیرهای پروازی سودآور، در اختیار سکتورهای بین‌المللی است. به‌گونه‌ی مثال خطوط پروازی کابل-دوبی که برای شرکت‌های هوایی دارای منفعت ناچیزی است، ۹۵ درصد این خطوط هوایی در انحصار شرکت‌های خارجی قرار گرفته و شرکت‌های داخلی –چه خصوصی و دولتی – از این نفع بی‌بهره‌ اند. از همین رو، در حدود ۶ شرکت خصوصی داخلی که پیشتر در افغانستان فعالیت می‌کردند، ورشکست شدند.
چند راهکار وجود دارد که می‌تواند بر ورشکست‌نشدن شرکت‌های هوایی داخلی و پایین آمدن قیمت نرخ‌ها، کمک کند.
نخست این ‌که دولت افغانستان از شرکت‌های داخلی در مارکیت پروازهای خارجی حمایت کند که این شرکت‌های داخلی توان رقابت با شرکت‌های خارجی را در این مارکیت‌ها که دارای نفع بیشتری است، پیدا کنند. دوم؛ باید حکومت تلاش کند که کشورهای پروازی را برای شرکت‌های داخلی افزایش دهد. در حال حاضر شرکت‌های داخلی افغانستان، تنها می‌توانند به هشت کشور از جمله هندوستان، ایران، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، روسیه، امارات متحده‌ی عربی و چین پرواز کنند.
معاف مالیه‌ی پروازهای داخلی و گمرک پرزه‌های هواپیما که از خارج خریداری می‌شود، از راه‌های دیگری است که حکومت می‌تواند این شرکت‌های داخلی را حمایت کرده و سبب کاهش نرخ‌های پروازی شود.
مسأله‌ی مهم دیگر این است که شرایط خریداری سوخت هواپیماها باید در تمام میدان‌های هوایی ولایات با نرخ مناسب، مساعد شود؛ در غیر آن، هواپیماها نمی‌تواند هم‌زمان با انتقال مسافران، سوخت برگشت خود را نیز انتقال دهد.