پنج سال پس از جنبش روشنایی؛ «ما به تنهایی عادت نداریم، گورهای ما همه دسته‌جمعی است!»

اسماعیل لعلی
پنج سال پس از جنبش روشنایی؛ «ما به تنهایی عادت نداریم، گورهای ما همه دسته‌جمعی است!»

نه نارنجک، نه سنگ آورده با خود

قلم جای تفنگ آورده با خود

نه سر دارد، نه تن؛ این دست از کیست؟

که گل در دهمزنگ آورده با خود

دوبیتی‌ای که روی لوح یادبود کشته‌شدگان جنبش روشنایی، حک شده است؛ در محلی که بیش‌تر از ۸۰ جوان و بزرگ‌سال – مرد و زن- به گونه‌ی دسته‌جمعی به خاک سپرده شده اند. این شهروندان در دوم اسد سال ۱۳۹۵ خورشیدی، پنج سال پیش در چنین روزی در دهمزنگ شهر کابل کشته شدند.

قرار بود، لین برق ۵۰۰ کیلووات ترکمنستان با عبور از مسیر بامیان، به سایر ولایت‌های افغانستان توزیع شود؛ اما، حکومت در آن زمان با نادیده‌گرفتن دیدگاه کمپنی فشنر، تأکید کرد که این لین برق، باید از مسیر سالنگ انتقال کند. دولت در مقابل وعده سپرد که یک خط ۲۲۰ کیلووات برق، از مسیر بغلان به ولایت بامیان کشیده خواهد شد.

تصمیم حکومت وحدت ملی در آن زمان با واکنش‌های شدیدی روبه‌رو شد؛ چنان چه به دنبال گسترده‌ترشدن دامنه‌ی انتقادها، جنبشی نیز،  تحت عنوان «جنبش روشنایی» شکل گرفت که خواهان عبور لین برق از بامیان شدند. احزاب سیاسی، نمایندگان مجلس، استادان و دانش‌جویان دانش‌گاه‌ها و فعالان مدنی، از اعضای عمده‌ی این جنبش بودند.

پس از آن که حکومت هم‌چنان به انتقال این لین از مسیر سالنگ پافشاری کرد، چندین راه‌پیمایی در ولایت‌های مختلف و حتا در خارج از کشور شکل گرفت. سرانجام، رهبران و اعضای جنبش روشنایی راه‌پیمایی گسترده‌ای را در دوم اسد سال ۱۳۹۵ خورشیدی شکل دادند، راهپیمایی که در یک چشم به‎‌هم‌زدن و با تکه‌پاره‌شدن نزدیک به ۹۰ نفر، پایان یافت.

هم‌زمان با رسیدن معترضان در چوک دهمزنگ شهر کابل، یک مهاجم انتحاری مواد هم‌راهش را در میان آن‌ها منفجر کرد. هرچند سه مهاجم انتحاری در محل حضور داشتند؛ اما دو مهاجم دیگر از سوی نیروهای پلیس کشته شدند.

بر اساس آمار رسمی‌ای که پس از چند روز از سوی وزارت داخله نشر شد، در آن رویداد ۸۰ نفر به شمول نوجوانان، جوانان و بزرگ‌سالان از زنان و مردان معترض کشته و ۲۳۱ تن دیگر شان زخمی شده اند. آمار غیررسمی و مردمی حتا زخمی‌شدن نزدیک به ۴۰۰ نفر را در این رویداد تأیید می‌کند.

خانواده‌های قربانیان، حدود ۶۳ نفر از کشته‌شدگان آن رویداد را به گونه‌ی دسته‌جمعی در غرب کابل و در تپه‌ای که حالا به نام گلزار شهدای روشنایی یاد می‌شود، به خاک سپردند. به گفته‌ی خانواده‌ی قربانیان دهمزنگ، به دلیل این که همه‌ی شهدا، هدف و آرمان مشترک داشتند، تصمیم گرفتند که آن‌ها را در یک مکان و کنار هم دفن کنند.

گروه داعش مسؤولیت این حمله را به عهده گرفت.

لوح یابود از قربانیان حمله بر جنبش روشنایی در شهر کابل.

هرچند پس از رویداد در دهمزنگ، این جنبش خودجوش مردمی خاموش شد؛ اما اکنون که در پنجمین سالیاد آن قرار داریم، شماری از کاربران شبکه‌های اجتماعی به ویژه فیسبوک و تویتر، با راه‌اندازی هشتگ #EnlightenmentMovement از قربانیان این رویداد گرامی‌داشت کردند.

کاربران با بازنشر خاطره‌های شان از روز حادثه، از کارکرد حکومت نسبت به مردم هزاره انتقاد کرده و حکومت را به تبعیض علیه یک قوم و یک گروه مذهبی خاص متهم می‌کنند.

عارف رحمانی، از سران این جنبش، در برگه‌ی تویتر خود، نوشته است که پنج سال پیش در چنین روزی بزرگ‌ترین جنبش مدنی تاریخ افغانستان «جنبش روشنایی» را با سلاخی‌کردن صدها جوان فرهیخته، به خون نشاندند؛ جنبشی که برای رفع تبعیض و ستم سیستماتیک، ایجاد برابری، دادگری و رواداری در مناسبات قدرت شکل گرفته بود.

عبدالقیوم سجادی، عضو مجلس نمایندگان، در برگه‌ی فیسبوکش، نوشته است که جنبش روشنایی، خیزش خودجوش مردمی برای نفی ستم و تبعیض بود.

آقای سجادی، گفته است که این حرکت بزرگ مردمی، بازتاب‌‌دهنده‌ی مطالبه‌ی همگانی و حیاتی مردم ما برای تأمین عدالت اجتماعی و برابری حقوق شهروندی بود. «شهدای روشنایی»، نماد ماندگار و همیشه‌جاوید عدالت‌خواهی و برابری استند. اگر کارگزاران جنبش و نخبگان سیاسی، تعهد جمعی و همگانی بر سر اهداف بلند و انسانی کشته‌شدگان دهمزنگ داشته باشند، خون پاک این کشته‌شدگان، پایه‌های تبعیض و نابرابری را برای همیشه ویران می‌کرد.

رویا مرسل حیدری، یکی از کاربران شبکه‌های اجتماعی، نوشته است که هرگز مردم اجازه نخواهند داد که تاریخ، بار دیگر ما را به جرم مدنیت‌خواهی و برابری‌خواهی محکوم کند. «شهدای گلگون‌کفن روشنایی ما، چراغ سبز آینده و نشانی از استبداد حکومت در برابر مردم و مانورهای عدالت‌خواهانه است. چراغ سبز عدالت‌خواهی، همیشه روشن خواهد بود و به پاس و یادبود از شهدای ‌مان این چراغ خواهد درخشید.»

شماری از کاربران حتا با نشر یک جمله، از یاد و خاطره‌ی کشته‌شدگان گرامی‌داشت کردند، چنان چه میلاد کلانی، در برگه‌ی فیسبوک خود، نوشته است: «ما به تنهایی عادت نداریم، گورهای ما، همه دسته‌جمعی است.»

برخی دیگر از کاربران نیز، گفته اند که هرچند این جنبش در یک مقطع زمانی خاموش شده؛ اما حقانیت آن برای همه ثابت شده است.

حسن‌علی عدالت، در برگه‌ی فیسبوک خود، نوشته است  که هرچند انحصارگران، تبعیض‌پیشگان و نژادباوران در اتحاد با تروریزم بر تظاهرات مدنی و مسالمت‌آمیز پیش‌گامان مدنی و فرهنگی، حمله کرند؛ اما با گذشت هر روز، خون کشته‌شدگان جنبش روشنایی، نسل جدید را برای مبارزه با تبعیض ساختارمند آماده می‌کند. «امروز کم‌تر کسی است که حقانیت مبارزه‌ی جنبش روشنایی را درک نکند و از تبعیض لجام‌گسیخته رنج نبرد. گرچه مبارزه‌ی عدالت‌خواهی زمان‌گیر است، فراز و فرود دارد، با آن هم، آگاهی و درک جامعه از تبعیض بالاخره دیوار تبعیض را ویران می‌کند.»

هرچند پنج سال از حمله بر معترضان در دهمزنگ می‌گذرد؛ اما به گونه‌ی مشخص، تا هنوز در رابطه به این حادثه، بازداشت نشده اند. تنها در ۳۰ ثور سال روان خورشیدی، معاونت نخست ریاست‌جمهوری، اعلام کرد که یک شبکه‌ی کلیدی داعش که در انجام ده‌ها حمله‌ی تروریستی به ویژه حمله بر جنبش روشنایی دست داشت، از سوی نیروهای ویژه‌ی امنیت ملی بازداشت شده است. تا هنوز در مورد محکومیت افراد بازداشت‌شده، چیزی گفته نشده است.