نویسنده: قربان ادیب
ماورای کوکچه در تخار به مثابه‌ی یک منطقه‌ی مرزی در طول تاریخ از پیشدادیان تا باختر و از اسکندر تا امروز از ویژگی های منحصر به مکان؛ برخوردار بوده است. از سوی دیگر، در گذشته‌ها به دلیل منطقه‌ی سبز و زیبایی که داشته، شاهان، حاکمان و حتا پای توریست‌های داخلی و خارجی را به منظور گردش‌گری به خود کشانده است؛ اما در چند سال اخیر، به خانه‌ی امن جنگ‌جویان طالب و دیگر گروه‌های تروریستی تبدیل شده و امنیت این حوزه به شدت شکننده شده است.
ماورای کوکچه شامل ولسوالی «دشت قلعه، رستاق، ینگی قلعه، درقد، چاه آب و خواجه بهاوالدین» می شود که در واقع بر اساس تخمین‌ها، دست کم ۶۰ درصد از جمعیت ولایت تخار را تشکیل می‌دهد. دریای کوکچه و رود آمو در منطقه آیخانم_ دشت قلعه_ ماورای کوکچه با هم تقاطع می‌کند و دریای پنج را می‌سازد که به سوی آسیای میانه جهت می‌گیرد.
این حوزه به دلیل جبهه‌ی جنگ خوبی که دارد، در سال‌های اخیر توجه گروه‌های هراس‌افگن را به خود جلب کرده و این گروه‌ها از این منطقه به عنوان مرکز امن استفاده می‌کنند. در این مدت انتظار می‌رفت به دلیل راهبردی بودن این منطقه، دولت افغانستان برای امن‌سازی این منطقه دست به کار شود؛ اما هیچ‌گونه اقدامی انجام نگرفته است. حکومت و نیروهای امنیتی تنها با اختیار داشتن مرکز ولسوالی‌ها در این حوزه بسنده کردند؛ در حالی که بیشتر مناطق در حاکمیت جنگ‌جویان طالب قرار دارد. امنیت ماورای کوکچه، نظر به موارد مختلفی، از اهمیت زیادی برخوردار است که در این نوشته به این موارد پرداخته می‌شود.
جزیره‌ی درقد (پارک ملی)
درقد یگانه جزیره در افغانستان است. این جزیره نسبت به فضای سبز، انبوه جنگلات و دریاچه‌های خروشانی که دارد، در گذشته‌ها مکان امن برای گردش‌گران دور و نزدیک محسوب می‌شد. طبق روایت‌ها، در گذشته شاهان دربار سه ماه تابستان را این جزیره مسکن‌گزین می‌شدند.
درقد در تازه‌ترین مورد از میان چهار منطقه‌ی دیگر در کشور «پارک ملی» مسما شد؛ با این حساب که باید پای گردش‌گران داخلی و خارجی به اینجا کشانده شود؛ اما در این پارک ملی چه می‌گذرد؟
جزیره‌ی درقد طی دو دهه‌ی اخیر ولایت نام نهاد طالبان بوده و هم‌چنان شهرک عمری طالبان در همین منطقه موقعیت دارد. درقد به دلیل داشتن انبوه جنگلات سبز، یک منطقه‌ی جنگی پرماجرا برای طالبان بوده و نیروهای دولتی با راه‌اندازی چندین عملیات نتوانسته اند طالبان را از این جزیره کنار بزنند.
از نگاه بازسازی و نوسازی هم به دلیل ۱۸ سال حاکمیت طالبان هیچ‌گونه ساخت و سازی برای درقد انجام نشده و در کنار نبود امنیت؛ جاده‌ی معیاری، بیمارستان، مکاتب، پارک‌های تفریحی و رستورانت در این جزیره وجود ندارد و مردمان ناداری در این منطقه زندگی می‌کنند.
با این شرایط چگونه می‌شود به تنها جزیره و هم‌چنان یکی از پارک‌های ملی کشور خوش‌بین بود؟ پس باید امنیت ماورای کوکچه از اولویت‌های دولت باشد.
بندر آی خانم در ولایت تخار
بندر مرزی آیخانم
بندر مرزی آیخانم در ولسوالی دشت قلعه_ ماورای کوکچه‌ی تخار موقعیت دارد که پیشینه‌ی صادرات و واردات با کشور تاجیکستان را دارد. اکنون این بندر مرزی در محاصره‌ی جنگ‌جویان طالب قرار داشته و هیچ‌گونه رفت و آمدی وجود ندارد. حکومت بارها تعهد کرده است که پل آیخانم را خواهد ساخت و به عنوان یکی از بندرهای رسمی کارش را آغاز خواهد کرد؛ اما تنها در حد یک شعار باقی مانده و عملا هیچ اقدامی صورت نگرفته است.
اگر امنیت بندر آیخانم گرفته شود، این بندر در کنار بندر حیرتان، شیرخان بندر و آقینه مسیر نزدیک‌تر و کم‌هزینه‌تر برای واردات و صادرات کالاها با آسیای میانه به ویژه تاجیکستان خواهد بود.
نزدیک به چهار سال پیش شهرک مشترک زیر نام «افغان تاجیک» میان افغانستان و تاجیکستان در کنار بندر آیخانم افتتاح شد؛ اما به دلیل حضور طالبان و تهدیدات بلند امنیتی، کار این شهرک نیز به تعویق افتاد. آغاز فعالیت این شهرک می‌توانست به اقتصاد هر دو کشور کمک کند و هم‌چنان زمینه‌ی کار برای باشندگان ماورای کوکچه مساعد می‌شد.
حالا اگر دولت می‌خواهد بندر آیخانم به یک بندر بازرگانی تبدیل شود و شهرک افغان تاجیک آغاز به فعالیت کند، باید امنیت ماورای کوکچه را در اولویت کاری خویش قرار بدهد.
معدن طلای نورابه و سمتی
این معدن طلا در ولسوالی چاه آب_ماورای کوکچه‌ی تخار موقعیت دارند. تحقیقات انجام یافته نشان می‌دهد که معدن نورابه ۲۶۰ تن طلا و هم‌چنان معدن سمتی ۲۴ تن طلا تخمین زده شده است.
این دو معدن سال‌هاست به دلیل ناامنی‌ها از سوی زورمندان محلی، طالبان و مردمان محل به گونه‌ی خودسر و غیر قانونی استخراج می‌شود. شواهد و یافته‌ها نشان می‌دهد که هفته‌وار دست کم ده میلیون افغانی از این معادن به جیب طالبان و زورمندان محلی واریز می‌شود که این خود ضربه‌ی محکمی را بر جبین اقتصاد کشور می‌کوبد.
طالبان و زورمندان محلی با پول‌هایی که از معادن طلا به دست می‌آورند، تجهیزات و امکانات نظامی شان را تقویت بخشیده و بیشتر دست به ناامن‌سازی منطقه می‌زنند.
آنچه که هویداست اگر امنیت ماورای کوکچه تأمین شود و معادن نورابه و سمتی به گونه‌ی قانونی از سوی دولت استخراج شود، بدون شک اقتصاد کشور حمایت می‌شود و دست مافیای معادن نیز قطع خواهد شد.
ماورای کوکچه به مثابه‌ی بانک رای
ماورای کوکچه به عنوان بخش بزرگی -از نگاه جمعیت و خاک- در ولایت تخار از قابلیت‌های بالایی در دوره‌های انتخاباتی برخوردار بوده و بیش‌ترین کاندیدا در فصل انتخابات به این حوزه تمرکز می‌کنند؛ اما کشاندن پای جنگ به این منطقه؛ انتخابات را با چالش مواجه کرده و آنچه که دیده شد، در دو انتخابات پسین به دلیل تهدیدات امنیتی کمتر مردم به پای صندوق‌های رأی رفتند.
در کنار ناامنی؛ اصل بی‌باوری مردم نسبت به انتخابات هم نقش خودش را داشت. به دلیل آن که مردم ماورای کوکچه همیشه پشتیبان نظام جمهوریت بوده که تنها از ولسوالی رستاق نزدیک به یکصد هزار تن رأی می‌دادند؛ اما رأی شان نادیده گرفته شد و هیچ‌گونه توجهی به این حوزه صورت نگرفت.
باتوجه به قربانی‌هایی که مردم این حوزه در پشتیبانی از نظام جمهوریت دادند، رهبری سیاسی کشور در طول دو دهه‌ی پسین حتا یک وزیر، یک والی و یک سفیر از این حوزه انتخاب نکردند. بی‌گمان این نادیده‌گیری‌ها میخ بی‌اعتمادی مردم را نسبت به حکومت، رهبران و روندهای مردم‌سالاری کوبید.
گذشته از این همه، اگر دولت افغانستان انتظار دارد که باشندگان حوزه‌ی ماورای کوکچه بار دیگر به گونه‌ی سیل‌آسا در انتخابات‌ها اشتراک کنند، باید زمینه‌ی اشتراک مردم مساعد شود و برای این هدف، تأمین امنیت ماورای کوکچه اولویت باید باشد.
قاچاق مواد مخدر
از میان ولسوالی‌های شش‌گانه‌ی ماورای کوکچه، پنج ولسوالی با کشور تاجیکستان مرز مشترک دارد و بیشتر این این فاصله‌ی مرزی از سوی طالبان اداره می‌شود. در اختیار نداشتن بخشی از این مرزها از سوی دولت، کار را برای قاچاق‌بران مواد مخدر ساده کرده و این قاچاق‌بران بدون هیچ‌گونه هراسی به این کار غیر قانونی شان ادامه می‌دهند.
سالانه ده‌ها تن از قاچاق‌بران در این نقطه‌ی مرزی از سوی مرزبانان تاجیکستان کشته می‌شوند و یا هم بازداشت می‌شوند. در برخی موارد مرزبانان افغانستان و جنگ‌جویان طالب هردو همکار قاچاق‌بران مواد مخدر بوده و عملا دست قاچاق‌بران را باز نگه داشته اند. تأمین امنیت ماورای کوکچه، می‌تواند دست قاچاق‌بران در این منطقه را قطع کند.
جبهه‌ی جنگی
ماورای کوکچه از نگاه استراتیژیک یک منطقه‌ی جنگی در زدوبندهای‌های ۴۰سال پسین بوده، چنان که طالبان در حکومت پنج‌ساله‌ی خویش باوجودی آن که ارگ را در اختیار داشتند؛ اما نتوانستند از دریای کوکچه عبور کنند و قادر به شکست ماورای کوکچه شوند. احمدشاه مسعود با سازماندهی مجاهدین وقت، با سنگرگیری در تپه‌ی آیخانم، اجازه نداد تا طالبان وارد ماورای کوکچه شوند.
اکنون هم ماورای کوکچه می‌تواند یک جبهه قوی برای نیروهای دفاعی و امنیتی باشد؛ اما مشروط به آن که تأمین امنیت این حوزه در اولویت دولت قرار بگیرد.
با توجه به فکتورهای مشخصی که عنوان شد، باید امنیت ماورای کوکچه در صدر اقدامات دولت افغانستان قرار داشته باشد. این ماورا، حیثیت قلب را برای تخار دارد و امنیت این حوزه به مفهوم تأمین امنیت ولایت تخار است.
با توجه به بدامنی‌ای که در چند سال پسین دامن‌گیر این حوزه بوده و باشندگان این حوزه سرمایه‌های حیاتی خود را از دست داده اند، نباید ماورای کوکچه نادیده گرفته شود.
