شبکه‌های اجتماعی، میدان تازه‌ی جنگ افغانستان

نوشته‌شده توسط: عزت‌الله مهرداد در وب‌‌سایت دیپلُمات

ترجمه‌شده توسط: مهدی غلامی

در سال‌های اول دهه‌‌ی ۲۰۰۰، جنگ افغانستان بیشتر در روستاها بود. با طولانی‌تر شدن جنگ، کارآفرینان دست به ایجاد شرکت‌های اجتماعی زدند که متحرک سیاست مدرن است. جنگ افغانستان هم به مانند جهان به سمت عصر حاکمیت رسانه‌ها تکامل یافته است.

در ویدیویی که اوایل امسال در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد، جنگ‌جویان طالبان یک قاضی محلی را بر زمین نشستانده و تفنگ‌‌های شان را به سمت او نشانه گرفته بودند. مکررا از او می‌پرسیدند: بگو چه کسی مشروع است؟ طالبان یا دولت؟ زمانی که قاضی گفت: «من تنها به مردم خدمت می‌‌کنم.» طالبان بر او آتش گشودند.

در ویدیوی دوم، نیروهای امنیتی افغان، مردی را در میدان جنگی در یک بیابان دستگیر کرده اند. این نیروها با او عکس گرفته و می‌پرسند کیست و چرا بر آن‌ها شلیک کرده است. نیروها، آن مرد را به هر طرف می‌‌‌کشانند و مکررا از او می‌‌‌خواهند که حقیقت را بگوید. همین که مرد می‌‌گوید که یک چوپان است، نیروهای افغان بر او شلیک می‌‌کنند.

جنگ افغانستان به همان شدتی که در میدان نبرد ادامه دارد، در شبکه‌های اجتماعی نیز پُرحرارت است. حساب‌‌های کاربری مربوط دولت و یا طالبان در شبکه‌های اجتماعی، اغلب مطالب خشونت‌باری را منتشر می‌‌کنند تا قدرت و پیروزی شان را به رخ بکشند. سیلی از عکس‌ها و ویدیوهای خونین در میدان جنگ آنلاین درز می‌کند و نگرانی‌‌ها از نفرتی همیشگی را افزایش می‌دهد.

بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که حداقل یک گوشی همراه در ۹۰ درصد از خانواده‌های افغانستان وجود داشته و ۴۰ درصد از مردم به انترنت دست‌رسی دارند. دولت و طالبان، هر کدام تلاش می‌‌کنند روایت‌های خود را با استفاده از شبکه‌های اجتماعی به خورد مردم دهند تا اعتماد شان را به دست بیاورند.

در اواخر آگست، طالبان در حمله‌ای که پس از چاشت یک روز انجام دادند، برای سومین بار در چهار سال اخیر به شهر کندز حمله کردند. آفتاب آن روز که طلوع کرد، شبکه‌های اجتماعی این گروه، ویدیوهایی از محاصره و تسلیم شدن نیروهای افغان را پخش کردند که سلاح‌های شان را بر زمین می‌گذاشتند.

در پاسخ به این کار، مقامات دولت افغانستان ویدیوهایی را نشر کردند که نشان می‌‌داد، نیروهای افغان به شهر یورش برده و مواضع طالبان را مورد حمله قرار می‌دادند. حساب‌‌های فیس‌‌بوکی و تویتری دولت، تلفات طالبان در حملات هوایی را نشان می‌‌داد.

توماس جانسُن، استاد پژوهش در لیسه‌ی عالی نیروی دریایی کالیفرنیا می‌گوید: «دولت افغانستان نتوانسته است به گونه‌ی سیستماتیک از شبکه‌‌های اجتماعی استفاده کرده و روایت خود را از جنگ به مردم بگوید و به روایت طالبان از جنگ، حمله کند. کابل بیشتر تمایل دارد پیامش را با نشر ترول‌ها بازگو کند.»

دولت افغانستان ده‌ها کانال در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده که با آن‌ در مورد تلفات طالبان، غلو می‌کند. حساب‌هایی که توسط حکومت حمایت می‌‌شوند، به سود دولت می‌نویسند و گاهی وقت‌ها، رسانه‌های غیرانتقادی این روایت‌ها را بدون هیچ تأیید اضافی، نشر می‌کنند.

دولت افغانستان اغلب در مقابل روایت‌های طالبان مقاومت کرده و روایت‌های ضد طالبانی خودش را ترویج می‌‌دهد. در سپتامبر امسال، حمله‌‌‌ی موتر بمب طالبان در ولایت زابل، در نزدیکی یک بیمارستان، منجر به کشته شدن ۳۰ تن و زخمی شدن ۹۵ نفر دیگر شد. یک پولیس، پسربچه‌ای که از آن حمله جان سالم به در برده بود را در بغل گرفته و دیگران از آن صحنه فیلم گرفتند. پولیس گفت: «این پسر زنده است.» این ویدیو محبوبیت سریعی پیدا کرد و افراد زیادی آن حمله را محکوم کردند.

یکی از کارمندان استخباراتی افغان به شرط افشانشدن نامش گفت: «ما شخصا بر صحفات اجتماعی نظارت می‌کنیم و تا کنون از افراد زیادی به دلیل پست‌هایی به حمایت از طالبان، تحقیق کرده ایم. ما حامی آزادی بیان استیم؛ اما زمانی که مردم از خط قرمز مان بگذرند، دست‌گیرشان می‌کنیم.»

این افسر استخباراتی به سایت دیپلمات گفت که سازمان اطلاعاتی افغانستان چیزی به نام مرکز شبکه‌های اجتماعی ندارد و به گونه‌‌ی سیستماتیک بر صفحات اجتماعی نظارت نمی‌کند؛ اما خود شان دست به نشر مطالبی می‌زنند. ریاست امنیت ملی، معمولا ویدیوهایی از طالبان اسیرشده را نشر می‌کند که در لباس‌های زنانه دست‌گیر شده یا اعتراف می‌کنند که در پاکستان آموزش دیده اند.

در سوی دیگر اما، طالبان؛ مرکز هماهنگ برای شبکه‌های اجتماعی دارند.

جانسن می‌گوید: «طالبان در رسانه‌های اجتماعی خیلی فعال شده اند و از آن در سطح بالایی استفاده می‌‌کنند. من فکر می‌کنم طالبان با روایت و داستان‌های شان، در این جنگ تبلیغاتی پیروز می‌‌شوند.»

در سال ۲۰۱۱، طالبان شروع به استفاده از تویتر کردند و به گونه‌‌‌ی منظم در مورد فعالیت‌‌ها و عملیات شان، به نشر مطلب می‌پرداختند. ذبیح‌‌الله مجاهد و قاری یوسف احمدی که هر دو سخنگوی طالبان استند، به سه زبان فارسی، پشتو و انگلیسی مطالب می‌‌نویسند و در آن در مورد تلفات نیروهای افغان غلو می‌کنند.

اعجاز ملک‌زاده، یکی از مأموران انستیتوت مطالعات استراتیژیک افغانستان می‌گوید: «طالبان با استفاده از چندین حساب کاربری در شبکه‌های اجتماعی، تنها همان یک عکس، ویدیو یا پیام را منتشر می‌‌‌کنند. این حساب‌‌های کاربری با هم در ارتباط اند. ممکن است یک اتاق هماهنگی یا گفت‌وگوی مشترک داشته باشند و یا این که تمام آن حساب‌ها توسط یک نفر اداره می‌شود.»

ملک‌زاده توضیح داد که حساب‌های طرف‌دار طالبان زنده نیستند. آن‌ها در مورد زندگی روزمره‌‌ی شان چیزی نمی‌‌نویسند و تنها از این گروه حمایت می‌‌کنند. ملک‌زاده می‌‌افزاید که این حساب‌های کاربری تنها برای توجیه حملات انتحاری طالبان در شهرهای بزرگ افغانستان، مطالب می‌نویسند. ملک‌زاده که زمانی ۴۰۰ حساب کاربری طالبان را دنبال کرده و فعالیت شان را مطالعه می‌کرد، گفت: «آ‌‌ن‌ها از تویتر برای تأثیرگذاشتن بر تصمیم‌‌گیرنده‌ها استفاده می‌‌کنند و برای تحت تأثیر قراردادن مردم عادی افغانستان، از فیس‌‌بوک کار می‌گیرند. اگر تازه به افغانستان آمده باشید و حساب‌های شان را دنبال کنید، بدون شک به روایت آن‌ها در مورد جنگ باور خواهید کرد.»

حساب‌های کاربری مربوط به طالبان در فیس‌بوک، محاصره شدن نیروهای افغان و تصاویری از حمله‌ی نیروها به مردم ملکی و تلاشی کردن زن‌ها را منتشر می‌کنند که در افغانستان کاری شرم‌آور محسوب می‌‌شود. تلفات غیر نظامیان در حملات زمینی و هوایی شبانه، ابزار معمولی در میدان جنگ آنلاین طالبان، به شمار می‌‌رود.

در اواخر ماه سپتامبر، حمله‌ی مشترک نیروهای امریکایی و افغان، ساختمانی که گفته می‌شد اعضای طالبان و القاعده در آن جا مستقر بودند را هدف قرار داد. افزون بر کشتن ده‌ها شورشی طالب و القاعده و به شمول عاصم عمر، رییس بخش شبه‌قاره‌ی هند القاعده، این حمله منجر به کشته شدن ۴۰ فرد ملکی به شمول زنان و کودکان شد. طالبان به سرعت تصاویر دل‌خراشی از زنان و کودکان کشته‌شده را منتشر کرد.

جانسُن می‌گوید: «پیچیدگی اصلی در این میدان جنگ، توانایی طالبان در جذب مردم است. ما اخیرا شاهد پیامد این کار در پی افزایش عملیات هوایی نیروها بوده ایم.» عملیاتی که در آن مردم ملکی در نقاطِ هدف، گیر مانده و در نتیجه کشته و زخمی می‌شوند.

طالبان برای داشتن دست بالاتری در مذاکرات صلح همراه با زلمی خلیل‌زاد، نماینده‌ی ایالات متحده در دوحه‌ی قطر، کمپاین شبکه‌های اجتماعی را شدیدتر کرده اند. آن‌ها پس از حمله بر سه مرکز ولایتی در یک هفته، ویدیوها و تصاویری از آن حملات را برای قدرت‌نمایی‌ پخش کردند. نورالله نوایی، پژوهش‌گر مرکز ملی مطالعات عامه در کابل می‌گوید: «ویدیوها در مورد جنگ و خشونت غلو می‌کنند. ترس از طالبان در ویدیوها بیشتر از آن چه واقعیت دارد، بازتاب داده می‌شود و مردم هم، قدرت غلوشده‌‌ی طالبان را می‌‌پذیرند.»

میدان جنگ آنلاین دولت و طالبان در درازمدت، جامعه‌ی افغانستان را نابود خواهد کرد. وقتی ویدیوهای دل‌خراش پخش شوند، جمع‌کردن آن ممکن نیست. جنگ، مردم زیادی را متأثر می‌کند. نوایی می‌گوید که از عوارض جانبی این میدان جنگ، عادی‌شدن خشونت و کشته‌شدن مردم است. او می‌افزاید که این میدان جنگ آنلاین، ناامیدی، ترس و نفرت را در جامعه گسترش می‌دهد.

نوایی که در جامعه‌شناسی، تحصیلات تکمیلی دارد؛ گفت: «تحقیر کردن هم‌دیگر با استفاده از صفحات اجتماعی، آسان‌تر است. طالبان، حامیان دولت را با گفتن این که آن‌ها مسلمان نیستند، تحقیر می‌کند. دولت با ترویج روایت‌های ضدطالبانی باعث تحقیر این گروه می‌شود. حذف هم‌دیگر با تحقیر آسان‌تر نمی‌شود.»

یک کاربر شبکه‌های اجتماعی، عکس‌هایی از اجساد خونین شورشیان گمنام را پخش کرده که به زمین افتاده اند. در بخش دیدگاه‌ها کسی نوشته است: «مرگ بر پاکستان» فرد دیگری در جواب او نوشته است: «جاهل! آن‌ها شهید شده اند.»