نویسنده: قیلیپ – Independent Media Institute
مترجم: مهدی غلامی
بازرس ویژه‌ی امریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) در گزارش ۳۰ اکتوبر خود یادآور شده بود که دولت ایالات متحده از زمانی که در سال ۲۰۰۲ وارد افغانستان شد، تا کنون ۸٫۹۴ میلیارد دالر را برای ریشه‌کن کردن مواد مخدر افغانستان هزینه کرده است.
افغانستان از زمان کشیده شدن پای امریکا به این کشور و در تمام این مدت، به طور قابل ملاحظه‌ای، بزرگ‌ترین تولیدکنندهی مواد مخدر در جهان بوده است. بررسی‌های سال ۲۰۱۸ دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که کشاورزان افغان در اواخر دهه‌ی ۹۰ میلادی، در حدود ۱۵۰۰۰۰ هکتار زمین را صرف کشت تریاک کرده بودند؛ اما این رقم در میانه‌ی سال‌های ۲۰۰۰ میلادی، نزدیک به ۳۰۰۰۰۰ هکتار در سال بوده است. با ادامه‌دار شدن حضور امریکا، کشت مواد مخدر به صورت عمومی پس از سال ۲۰۱۰ افزایش پیدا کرد و در سال ۲۰۱۷ به ۸۰۰۰۰۰ هکتار رسید. این رقم مساوی به تولید ۹ تُن مواد مخدر خام در آن سال است و هروئینی که از آن به دست آمد، به رگ‌‌های هزارن معتاد از لاهور تا لندن رسوخ کرد.
سیگار در گزارش خود یادآوری کرد که هر چند خشک‌سالی پارسال باعث شد کشت مواد مخدر تا ۲۰ درصد کاهش پیدا کند؛ اما با آن هم، از زمانی که دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل شروع به نظارت بر آن در سال ۱۹۹۴ کرد، دومین کشت گسترده بوده است.
پس با وجود ۹ میلیارد دالر هزینه، مبارزه‌ی ایالات متحده علیه مواد مخدر افغانستان نه تنها موفق نبوده بلکه باعث رشد بیشتر آن شده است. هر چند خشک‌سالی باعث کاهش تولید آن در سال ۲۰۱۸ شد؛ اما با آن هم مواد مخدر بیشتر از تمام کالاهای صادراتی و قانونی افغانستان تولید شد و ۶-۱۱ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌داد. گزارش سیگار برای «سانهو تیری» مدیر پروژه‌ی سیاست مواد مخدر در انستیتیوت مطالعات سیاسی که سال‌ها بر سیاست‌های امریکا در قبال کشورهای تولیدکنندهی مواد مخدر – نه تنها افغانستان – نظارت می‌کند، حیرت‌آور است. او گفت: «در مدتی مشابه، ایالات متحده ۱۰ میلیارد دالر را در کلمبیا به هدر داد. فکر می‌کنم به این نتیجه رسیده ایم که جنگ مواد مخدر به طور مؤثرتری در افغانستان شکست خورده است.»
اگر منصفانه بگوییم، تلاش‌های ایالات متحده علیه مواد مخدر، با موانع بسیاری روبه‌رو بود. به دلیل نقش حیاتی آن در اقتصاد ملی، ایجاد صدها هزار شغل برای کارکنان مزارع و درآمد برای کشاورزان داخلی به قدری امریکا را سرگرم می‌کند که کنترل اوضاع در بیرون سخت می‌شود و این جا است که دولت همان کشور، حاکم است. طالبان نیمی از افغانستان را در کنترل دارند و در آن مناطق تلاشی برای سرکوب تجارت مواد مخدر نمی‌کنند، بلکه از آن مالیات می‌گیرند. بر پایه‌ی گزارشی از بی‌بی‌سی، طالبان با مالیاتی که از کشاورزان مواد مخدر، تولید‌کنندگان و تاجران آن می‌گیرند، ۱۰۰-۴۰۰ میلیون دالر به دست می‌آورند. این منبع اصلی درآمد طالبان نیست؛ اما به طور قابل ملاحظه‌ای فعالیت‌های شورشی آن‌ها را افزایش می‌دهد.
در رابطه به سرکوب کشت غیرقانونی مواد مخدر سه روی‌کرد وجود دارد: ریشه‌کن کردن، ممنوعیت و راه‌های بدیل انکشافی. سیگار می‌گوید که هر سه روی‌کرد بی‌اثر ثابت شده اند. ممنوعیت – تلاش برای سرکوب کشت مواد مخدر با دستگیر کردن قاچاق‌چیان و ضبط مواد مخدر – وظیفه‌ی قانونی نیروهای امنیتی بود که هزینه‌ی آن را ایالات متحده می‌پرداخت؛ اما سیگار می‌گوید که با وجود «عمل‌کرد قوی» و «قابلیت‌های پیش‌رفته‌تر» طی سال‌ها، فعالیت‌های شان تأثیر بسیار کمی بر کاهش کشت و تولید مواد مخدر در کشور داشته است. سیگار می‌افزاید که تمام مواد مخدری که از سال ۲۰۰۲ به این طرف ضبط شده است، تنها ۸ درصد کل مواد مخدر تولید شده در سال ۲۰۱۸ را تشکیل می‌دهد.
محو تریاک هم به خوبی پیش نمی‌رود. گزارش سیگار دریافته است که با از میان رفتن وزارت مبارزه با مواد مخدر و اجرای فعالیت‌های آن توسط دیگر نهادهای دولتی، اساسا هیچ تلاشی برای محو مواد مخدر در سال جاری صورت نگرفته است. سال گذشته تنها یک هزار هکتار زمین و سال پیش از آن، دو هزار هکتار از بین برده شده بود. در ولایت هلمند که بزرگ‌ترین ولایت تولیدکنندهی مواد مخدر است، هیچ‌گونه برنامه‌ای برای نابودی زمین‌های مواد مخدر بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ صورت نگرفته است.
در گزارش سیگار آمده بود: «تلاش‌ها برای ریشه‌کن کردن مواد مخدر، تأثیر ناچیزی بر مهار کشت آن داشته است. دولت افغانستان به دلیل چالش‌های امنیتی در مناطق کشت مواد مخدر، نتوانسته است به درستی کشت آن را از بین ببرد. از سال ۲۰۰۸ به این سو، تلاش‌های سالانه برای ریشه‌کن کردن مواد مخدر، به طور میانگین تنها قادر به از بین بردن ۲ درصد از میزان مواد مخدر تولید شده، بوده است. «سانهو تیری» می‌گوید که این آمار بد نیست. او گفت: «محو اجباری مواد مخدر باعث مواجه شدن کشاورزان روستایی با ناامنی غذایی شده و باعث ترس آن‌ها می‌شود. چگونه قرار است هفته‌ی آینده، ماه آینده یا سال آینده شکم خانواده‌ی شان را سیر کنند؟ چه چیزی است که آن‌ها در کشت آن تبحر دارند و خریدارانش هم آماده اند و مانند میوه و سبزی‌جات نیاز به زیرساخت‌های حمل و نقلی هم ندارد؟ بدیهی است که کشاورزان دوباره به کشت مواد مخدر روی می‌آورند؛ اما این این بار، مجبور شده اند که از قاچاق‌چیان پول قرض کنند تا زنده بمانند و بیشتر از گذشته به دام اقتصاد مواد مخدر افتاده اند.»
سومین بخش تلاش‌های ضد مواد مخدر، راه‌های بدیل انکشافی است؛ اما از ۹ میلیارد دالری که ایالات متحده برای مبارزه با مواد مخدر سرمایه‌گذاری کرده، کمتر از ۵ درصد آن صرف چنین برنامه‌هایی شده است. برنامه‌ی انکشاف کشاورزی منطقه‌ایِ امریکا از سال ۲۰۰۲ به این سو، ۲۲۱ میلیون دالر دریافت کرده است و ۱۷۳ میلیون دالر دیگر آن روی برنامه‌های بدیل انکشافی مصرف شده است. این در حالی است که وزارت دفاع در همان مدت، ۴٫۵۷ میلیارد دالر را خرج مبارزه با مواد مخدر کرده است.
به نظر می‌رسد که تلاش‌های بدیل انکشافی رو به کم‌رنگ شدن است. «ابتکار عمل‌گرایان خوب» که برنامه‌ی مهمی بود و از تلاش‌های ضد مواد مخدر در سطح ولایت‌ها پشتیبانی می‌کرد، با انتقال دو برنامه‌ی پایانی‌اش به دولت افغانستان، به پایان رسید؛ اما همین برنامه‌ها هم بر پایه‌ی یافته‌های سیگار «در مهار کشت مواد مخدر بی‌اثر بوده است.» به نظر می‌آید که هر چند میلیاردی که ایالات متحده برای محو مواد مخدر افغانستان هزینه کند، تنها پولش را به هدر می‌دهد. شاید وقت آن است که دست به کار متفاوتی بزنیم.
