مترجم: اسدالله جعفری (پژمان)
مجله اقتصاد: ۱ سپتامبر، ۲۰۲۱
بدیهی است که افغانستان ۹۰ درصد تریاک غیرقانونی جهان را تولید می‌کند، ماده‌ی صمغ و چسبناکی که از خشخاش به دست می‌آید و می‌تواند که تبدیل به هروئین شود. در سال‌های اخیر رونق و روندی تجارت تریاک افغانستان بیش از هر زمان دیگری رشد کرده است. در سال ۲۰۲۰ میلادی بیش از سه برابر نسبت به سال‌های ۱۹۹۷ میلادی زمین‌های افغانستان تریاک و خشخاش کشت شده بود. روند پروسیس رزین یا «صمغ» به هروئین قبلاً در خارج از افغانستان انجام می‌شد؛ اما این کار اکنون در داخل افغانستان انجام می‌شود. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، امروز ارزش تجارت تریاک افغانستان بین ۶ تا ۱۱ درصد تولیدات ناخالص داخلی افغانستان را تشکیل می‌دهد. بنابراین کنترل طالبان در اقتصاد تریاک افغانستان چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟
با این وجود؛ تریاک قرن‌ها است که در افغانستان کشت می‌شود؛ اما کشت آن پس از تهاجم اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۷۹ میلادی محبوبیت خاصی پیدا کرد. انهدام و ویرانی‌های جنگ در افغانستان باعث شد که بسیاری از مردم افغانستان به کشت این محصول بپردازند. کار و پرورش تریاک سخت‌تر و اما سودآورتر از گندم در افغانستان است. شورشیان و جنگ‌جویان مجاهدین که متشکل از گروه طالبان بودند، پولی را که از تریاک به دست می‌آوردند، از آن برای خرید سلاح استفاده می‌کردند. با این‌حال، هنگامی که طالبان در دهه‌ی ۱۹۹۰میلادی به قدرت رسیدند، اعلام کردند که استفاده و بهره‌برداری از مسکرات «جنایت بزرگ و سنگین در دین مبین اسلام» است. بنابراین تلاش‌های اولیه‌ی آن‌ها برای محدودکردن تولیدات تریاک از اوایل سال ۱۹۹۶میلادی تأثیرات چندانی بر زارعین و دهاقین در افغانستان نداشت. و اما بعدها، دولت گروه طالبان تصمیم گرفت که از کشت و تجارت تریاک در افغانستان عُشر یا «مالیات» بگیرد. آن‌ها این تظاهر و نفاق را چنین توجیه می‌کردند «اگرچه مصرف مواد مخدر ممنوع و (در اسلام حرام است)؛ اما کشت خشخاش برای کسب و کار و تجارت از آن حرام نیست».
در سال ۲۰۰۰ میلادی، زمانی که طالبان بار دیگر تلاش کردند کاشت خشخاش را در افغانستان منع کنند؛ اما این موضوع دچار تغییر و تحول چشم‌گیری شد. این بار نتیجه‌ی مثبت داد و تولیدات و محصولات تریاک در افغانستان در طی یک سال، ۹۰ درصد کاهش یافت. خانم «واندا فیل‌باب براون» از انستیتوت پژوهش‌گاهِ بروکین‌گز امریکا، می‌گوید که این فرمان موثرترین ممنوعیت تریاک در تاریخ افغانستان بود. در این امر طالبان حاصلات و محصولات از خشخاش را در افغانستان نابود کردند، به این امید که آن‌ها با انعام و کمک‌های خارجی به رسمیت شناخته شوند. کاهش قیمت تریاک و افزایش قیمت‌های محصولات گندم در آن زمان احتمالاً برای طالبان بسیار مفید و کمک‌کننده بود؛ اما تغییر ناگهانی در قیمت اجناس در افغانستان به این معنا بود که در طی همان سال، کشاورزان و دهاقین کشت تریاک از ممنوعیت کشت خشخاش سرپیچی می‌کردند. پس از ورود امریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ میلادی، کشت و تولیدات تریاک مجدداً در این کشور افزایش یافت. بنابر این طالبان سرنگون شد و سپس آن‌ها در مناطقی که هنوز تحت کنترل خود داشتند، از کشاورزان و تاجران خشخاش مالیات می‌گرفتند و به بهانه‌ی محافظت از دهاقین و دلالان تریاک، پول جمع‌آوری می‌کردند. زمانی که امریکا و متحدانش سرکوب طالبان را در افغانستان آغاز کردند، طالبان خودش را مدافعان واقعی از کشت خشخاش در افغانستان معرفی کردند و نیروهای خارجی را متهم کردند که با این کارش دهاقین و کشاورزان افغانستان را دچار بحران قحطی و گرسنگی می‌کنند. اطلاعات در مورد میزان و مبلغ پولی که طالبان از فروش و تجارت تریاک افغانستان به دست آورده‌اند، مبهم است؛ اما گزارشی که توسط واحد تحقیق و ارزیابی اندیشکده افغانستان مستقر در کابل منتشر شده است، نشان می‌دهد که طالبان ۳۹٫۹ میلیون دالر تنها در سال ۲۰۱۸ میلادی از تریاک افغانستان مالیات و عوارض غیرقانونی و غیر رسمی به دست آورده اند.
درنتیجه؛ اکنون این گروه دوباره به قدرت بازگشته است و ادعا می‌کنند فروش؛ کشت و تجارت تریاک را در افغانستان دوباره متوقف خواهند کرد؛ اما طالبان بدون عواید تریاک افغانستان دچار یک بحران مالی و اقتصادی بزرگی خواهند شد. علاوه بر این، امریکا نزدیک به ۹ میلیارد دالر امریکایی از زخایر و دارایی‌های افغانستان را مسدود کرده است. بسیاری از کمک‌های مالی و اقتصادی در این کشور ممکن است دچار بحران و تزلزل شود. بنابراین؛ با این محاسبات؛ (کمک‌های بلاعوض و مفت از کشورهای خارجی ۷۵ درصد از هزینه‌های عمومی افغانستان را در سال ۲۰۱۹ میلادی تأمین می‌کرده است). اکنون طالبان خودش اعتراف می‌کنند که اگر بخواهند ممنوعیت کشت و زرع تریاک را در افغانستان اجرایی کنند، شدیداَ نیاز به کمک‌های خارجی دارند. با این‌حال؛ روسیه و چین، در میان معدود کشورهایی است که تا هنوز سفارت خود را در کابل باز نگه داشته‌اند و در این امر ممکن است که آن‌ها در تمام موارد به طالبان کمک کنند. خانم فیل‌باب براون می‌گوید: «اما کمک‌های این کشورها خسارات کشورهای غربی را جبران نخواهند کرد و این کمک‌های متزلزل جای آن کمک‌های پرشکوه را هرگز پر نمی‌توانند. حتا اگر طالبان هم بخواهند که کشت و تولید تریاک را در افغانستان متوقف کنند، انجام این کار برای گروه طالبان یک مأموریت بسیار پچیده و دشوار خواهد بود. بنابراین؛ این ادعا یک تصمیم ناممکن است.
