نویسنده: ((توماس گیبونزنِف)) و ((مجیب مشعل))- NewYorkTimes
زمانی که در اوایل ماه اپریل امسال، صدها جنگ‌جوی طالب، ولسوالی بالامرغاب در غرب افغانستان را محاصره کردند، سربازان مستقر در آنجا می‌دانستند که در خطر جدی‌ای قرار گرفته اند. آن‌ها نمی‌توانستند با تکاوران (کوماندو) شان تماس بگیرند. پشتیبانی هوایی امریکا آخرین امید آن‌ها بود.
سپس پوشش ابری به وجود آمد. امریکایی‌ها نمی‌توانستند سربازان افغان را ببینند. بنا بر این برای هم‌آهنگی بمباردمان، فرماندهی افغان به ابزار محبوبی رجوع کرد که روی میلیون‌ها مبایل در سراسر دنیا نصب شده است: واتساپ.
در پنج سال اخیر، پس از فیسبوک، واتساپ پراستفاده‌ترین برنامه برای برقراری ارتباط میان افغان‌ها شده است. این برنامه که مالک آن فیسبوک است، هم اکنون به بالاترین رده‌هایی از دولت و ارتش افغانستان رخنه کرده است.
مقامات امریکایی می‌گویند که با وجود ادعای واتساپ مبنی بر داشتن قابلیت «رمزگذاری سرتاسری»، این برنامه یک ریسک امنیتی است.
ارتش امریکا از پنتاگون خواسته است تا یک بدیل، مخصوصا برای ارتباطات نظامی بسازد تا افغان‌ها آن را دانلود کنند و امن‌تر باشد. وزارت دادگستری ایالات متحده‌ی امریکا می‌گوید به راه گریزی در رمزگزاری واتساپ و پیام‌رسان فیسبوک نیاز دارد تا به واسطه‌ی آن، به صورت قانونی به پیام‌ها دست‌رسی داشته باشد تا علیه جرم و تروریزم مبارزه کند.
مقامات ارتش افغانستان اما، می‌گویند که واتساپ مزایای بی‌نظیری در جنگ علیه طالبان داشته است. طالبان نیز از این برنامه برای بروزرسانی سرکرده‌ها و احوال‌گیری از جنگ‌جویان شان استفاده می‌کنند. این نبرد، جنگی از دست‌آوردهای کوچک و سریعِ فنی شده است – یک ولسوالی در اینجا، روستایی در آنجا – و به همین علت است که آن‌ها می‌گویند مزایای این برنامه بیشتر از آسیب‌پذیری بالقوه‌ی آن است.
واتساپ بیشتر از هر چیز دیگری، سریع و انعطاف‌پذیر است. دیگر نیاز نیست برای تصمیم‌گیری در مورد حملات قریب‌الوقوع، منتظر باشیم که وزرا و فرماندهان به یک مرکز عملیاتی امن برسند. گروه‌های واتساپ حالا به مراکز عملیاتیِ مجازی مبدل شده اند که با استفاده از آن، وزرا و فرماندهان می‌توانند تصمیم‌های شان را در تخت‌خواب، بین جلسه یا حتا از محل استراحت فرودگاه، اعلام کنند.
سید عبدالقادر بهادرزی، سخنگوی قول اردوی ۲۱۵ در هلمند، جایی که طالبان در برابر سال‌ها قربانی نیروهای افغان، بیشتر مناطق آن را در کنترل دارند، می‌گوید: «بسیار مفید است. استفاده از واتساپ آسان است و پیام شما به بالاترین سطوح مقامات می‌رسد. نسبت به ارتباط از طریق رادیوها، تنها چندین دقیقه را در بر می‌گیرد و گاهی وقت‌ها حتا تلفون‌ها نیز مصروف اند.»
با در نظر داشت جبهه‌های مختلف نبرد در سراسر کشور و جنگی که بعضی روزها در ۲۴ ولایت از ۳۴ ولایت افغانستان در جریان است، رهبران امنیتی گروه‌های گوناگونی در واتساپ دارند که با استفاده از آن، در شرایط اضطراری، منابع را هم‌آهنگ می‌کنند.
برخی از گروه‌ها تا زمانی که عملیات مورد نظر در جریان است، باقی می‌مانند و تعدادی از آن‌ها نیز دائمی اند. فرماندهان محلی بر اساس نیاز، در این گروه‌ها اضافه یا از آن‌ها حذف می‌شوند.
مقامات افغان می‌گویند که در موارد نادری مثل عملیات در بالامرغاب، فرماندهان ارتش ایالات متحده به گروه‌ها کوچک اضافه می‌شوند؛ اما گروه‌های واتساپ بیشتر برای برقراری ارتباط بین رهبران امنیتی افغان و فرماندهانی که در صحنه‌ی جنگ حضور دارند، استفاده می‌شود.
در حالی که ممکن است وزرای امنیتی افغانستان با جنرال اسکات میلر، فرماندهی ارشد ایالات متحده در واتساپ حرف بزنند؛ اما برای تصمیم‌گیری‌های حساس از خط‌های امن استفاده می‌کنند.
ارتش امریکا برای فرستادن همان اطلاعاتی که هم‌تایان افغان آن‌ها به صورت آزادانه از طریق گوشی‌های هوش‌مند می‌فرستند، از شبکه‌های رادیوییِ رمزگزاری شده و درگاه‌های طبقه‌بندی شده‌ی انترنتی استفاده می‌کنند.
فرماندهان گروه طالبان در ولسوالی‌های موساقلعه و سنگین، اغلب در نبردهای خشن؛ نگران ریسک امنیتی در واتساپ نیستند. آن‌ها می‌گویند که در کنار مخابره، واتساپ امن‌ترین راه برای برقراری ارتباط بوده است.
یک فرماندهی طالب در سنگین می‌گوید: «در واتساپ نیاز به مهارت‌های نوشتاری ندارید. پیام صوتی تان را می‌فرستید و زمانی که تلفون خود را روشن می‌کنید، منتظر پیام می‌مانید.»
کارل ووگ، رییس بخش ارتباطات واتساپ می‌گوید: «پیام‌ها و تماس‌ها توسط پروتکل سیگنال که برای رمزگذاری سرتاسری ایجاد شده، محافظت می‌شود. ما با تلاش دولت‌ها برای تضعیف امنیت خدماتی مثل خدمات ما که برای کاربران خود تهیه کرده ایم، مخالفت می‌کنیم.»
در مذاکرات اخیر با طالبان در دوحه‌ی قطر، واتساپ به طور گسترده توسط مذاکرهکنندگان ارشد امریکایی و طالبان استفاده شد. یکی از مقامات امریکایی به شوخی گفت که زلمی خلیل‌زاد، مذاکره‌کننده‌ی ارشد رییس‌جمهور ترامپ، تمام این روند را با واتساپ اداره می‌کرد.»
طی ماه‌ها گفت‌وگو، هر دو طرف تلفون‌های شان را در دروازه‌ی باشگاه دیپلماتیکی که بحث‌ها در آنجا صورت می‌گرفت، در داخل پاکت‌ها می‌گذاشتند و در وقفه‌های قهوه، نان چاشت یا نماز؛ دوباره آن‌ها را دست می‌گرفتند.
امریکایی‌ها در یک گوشه جمع می‌شدند و انگشت‌های شان مشغول نوشتن بود. طالبان اما، روش دیگری برای استفاده از واتساپ داشتند.
آن‌ها برای شنیدن پیام‌های صوتی واتساپ، تلفون را نزدیک گوش شان نمی‌بردند یا از هِدفون استفاده نمی‌کردند. در عوض به گوشه‌های دوری پخش می‌شدند – در مجاورت یک مسجد کوچک یا در عمق محوطه‌ی پارکینگ – در حالی که تلفون‌های شان را مانند مخابره‌ی نظامی در دست‌های شان حمل می‌کردند، پیام‌ها را با صدای بلند می‌شنیدند. سپس برای پاسخ دادن به آن، برای ثبت پیام شان، در اطراف قدم می‌زدند.
زمانی که مشخص شد که مذاکرهکنندگان طالبان و امریکا، توافق‌نامه را نهایی کرده اند – پیش از آن که ترامپ متوقفش کند – مباحثه‌ا‌ی شدید و غالبا احساسی بر سر ارزش‌های آن توافق‌نامه، میان رده‌هایی از طالبان و بیشتر در واتساپ، در گرفت.
در یک پیام صوتیِ ۱۷ دقیقه‌ای، یک ایدیولوژیست کهن‌سال طالب از این که قرار است مذاکرهکنندگان، از حق جهاد که یکی از ستون‌های مهم اسلام است، دست بکشند؛ ابراز نگرانی کرد. گاهی وقت‌ها صدای آن پیرمرد می‌شکست، طوری که به نظر می‌رسید نزدیک است گریه کند.
این پیام که ظاهرا برای مذاکره‌کننده‌ی ارشد طالبان فرستاده شده بود، به طور گسترده‌ای در گروه‌های طالبان و فراتر از آن؛ دست به دست شد.
در یک پاسخ شش دقیقه‌ای – ۳۰ ثانیه‌ی آن روی احوال‌پرسی مانند «مانده نباشی، خداوند شما را در صحت کامل حفظ کند، امیدوارم خوشحال باشی و الله شما را با همه‌ی ما خوشحال بدارد» گذشت – یک فرماندهی طالب با منطق آن رهبر کهن‌سال طالبان به مخالفت پرداخت. او با استفاده از تفسیرهای گوناگون همان آیه‌های قرآنی‌ای که آن رهبر طالبان از آن سود برده بود، از مذاکرات دفاع کرد.
یکی از اولین و مشهورترین افرادی که به مزایای واتساپ پی برده بود، فرماندهی قدرت‌مند پولیس کندهار، جنرال عبدالرازق بود که سال گذشته ترور شد.
او کارش را به عنوان یک محافظ پایین‌رتبه‌یِ مرز آغاز کرد و حتا سواد ابتداییِ خواندن و نوشتن هم نداشت؛ اما جنرالی شد که امنیت محلی را تبدیل به واحد نظامی‌ای کرد که امریکا روی آن برای دفاع از جنوب کشور در برابر طالبان، حساب می‌کرد.
با بیشتر شدن شهرت جنرال عبدالرازق، وسعت سیاستِ تازه تأسیس و منافع تجارتیِ در حال گسترشش، او را وادار می‌کرد تا به کابل و خارج از کشور سفر کند؛ اما همزمان باید با فرماندهانش در ارتباط می‌بود. اینجا بود که پای واتساپ به قضیه باز شد. واتساپ برای او، صمیمیتی به اندازه‌ی یک مخابره داشت؛ اما همزمان قابلیت استفاده در هر وقت و مکان را هم دارا بود. ممکن بود جنرال رازق در خیابان‌های پاریس یا رستورانتی بر بام یکی از ساختمان‌های شهر دُبی باشد؛ اما زمانی که فرمان می‌داد ۲۰ جعبه مهمات را به یک پاسگاه دور افتاده ببرند یا دو تانکر تیل را به پاسگاه دیگری انتقال دهند، به نظر می‌رسید که پشت میز کارش در فرماندهی پولیس کندهار نشسته باشد.
در سال ۲۰۱۷، فشارها روی دولت افغانستان پس از اعتراض‌های بزرگی که صورت گرفت، افزایش یافت. سپس گزارش‌هایی پخش شد که می‌گفت دولت افغانستان قصد دارد به عنوان بخش بزرگتری از ممنوعیت شبکه‌های اجتماعی، واتساپ را ممنوع کند. واتساپ برای چند روز در سراسر کشور به درستی کار نمی‌داد که باعث نگرانی‌های بیشتری در مورد ممنوعیت آن شد.
اما یک مقام ارشد، به صورت خصوصی اطمینان داد که چنین ممنوعیتی وضع نخواهد شد. زمانی که پرسیدیم چگونه این قدر مطمئن است، در پاسخ گفت: «اگر واتساپ را ممنوع کنیم، دولت را چگونه بچرخانیم؟»
