«کاش از ای آفت خلاص شوم.» سها که نام واقعی‌اش نیست، این جمله را گفت. او، به‌طور معجزه‌آسایی از حادثه‌ی ترافیکی جان سالم بدر برد؛ اما هنوز در حالت عجیبی بود و نیاز به کمک داشت. هم‌پا با او از جاده‌ی عمومی گذشتیم تا به مکانی خلوت برسیم. در حالی که فکر می‌کردم او بی‌خود است، ادامه داد: «این نطفه‌ی سگ رَ میگم که بلای جانم شده و روزهایم ره سیاه کده. مره چه به فرزندداری در این سن.» او مادر ۱۴ فرزند است.
بنابر گفته‌اش، با اقبال خوبی که داشته، تاکنون داغ هیچ‌یکی از آنان را در این سرزمین پرآشوب ندیده است. بااین‌وجود، مادرشدن برای پانزدهمین بار، او را شوکه کرده است و برای نقصان آن تا حالا به روش‌های گوناگونی متوسل شده است. از روش‌های سنتی تا تلاش برای گمراه کردن داکتر.
او که به نظر می‌رسد در آخر دهه‌ی چهارم عمرش قرار داشته باشد، از نگرانی‌های صحی و نبود امکانات برای نگه‌داری کودک متولد نشده‌اش می‌گوید و تاکید دارد: «این کودک سرم را زیر قبرغه‌ام می‌کند، چه به دنیا بیاید یا نیاید.»
سقط به سبک افغانی
مانند سها، کم نیستند افغان‌هایی که روش‌های سنتیِ تجویزشده از سوی حکیمان را، برای حل همه مسائل، ازجمله حاملگی و تنظیم خانواده به کار می‌گیرند.
سها که حالا حامله است، به توصیه‌ی دوستان آگاهش، پیش از این، چند گیلاس بزرگ از گِل‌آب گِل سرشوی – نوع خاکی که زنان افغان با آن سرشان را می‌شویند- خورده است تا از حاملگی نجات یابد.
او برای اطمینان بیشتر، از طبابت‌های دیگر نیز کار گرفته؛ اما ظاهرا این نوع روش‌های درمانی، کارساز نبوده است. او تاکید کرد که زنان آگاه از نزدیکانش، توصیه کرده بودند که با آن روش‌ها از فرزندآوری می‌ماند. داکتران نیز به او گفته‌اند که او نازا شده و نیاز به پیشگیری از این به بعد را ندارد.
این خانم که ۱۴ فرزند به دنیا آورده است، حالا انتظار پانزدهم را نیز می‌کشد. برای سقط آن روش‌های گوناگونی را امتحان کرده است.
در تازه‌ترین مورد، او به کشیدن دندان‌هایش اقدام کرده است. سها می‌گوید: «هیچ راهی نمانده که امتحان نکرده باشم. شنیدم دندان کشیدن سبب سقط میشه؛ اما با تزریق چهار آمپول بی‌حس‌کننده، داکتر متوجه موضوع شد و مرا از مطبش بیرون کرد. ببین! حتا نتوانستم بوت‌هایم را بگیرم. با چپلک بیرونم کرد.»
او به دلیل تاثیر آمپول‌های بی‌حس‌کننده، گیج بود و به‌شدت به کمک نیاز داشت؛ اما همراه نداشت. او اضافه کرد که به دلیل پنهان کردن موضوع حاملگی‌اش از اعضای خانواده، کسی را با خود نیاورده است: «اگر خانواده بدانند، آن زمان مرا نمی‌گذارند که این بچه را سقط کنم. به باور همه سقط قتل است؛ اما اگر برای این کودک هم مانند دیگر بچه‌هایم امکانات فراهم نشود و هر لحظه به مرگ راضی شود. بدتر از این است.»
سها، نمونه‌ی شمار زیادی از زنانی است که ناخواسته باردار می‌شوند. او، برای سقط بارداری‌اش، به شیوه‌های خانگی رو آورده و مصمم است که کودکش را سقط کند.
استفاده از انواع داروهای گیاهی و داروهای شیمیایی و ترکیبی برای سقط، پریدن از جاهای بلند، برداشتن اشیای سنگین، نشستن در آب داغ و ترساندن، ازجمله روش‌هایی است که زنان برای سقط به کار می‌برند که اغلب این روش‌ها سبب آسیب‌پذیری زنان می‌شود.
مریم، نام مستعار زن جوانی است که برای ادامه‌ی تحصیل برنامه دارد. او به‌طور مخفیانه و برای سقط از misoprostol استفاده کرده است. او می‌گوید که این دارو را مخفی از خانواده و به‌عنوان داروی پیشگیری از زخم معده استفاده کرده است.
او همچنان از diclofenac به‌عنوان داروی درمان‌کننده‌ی درد مفاصل و آرتروز استفاده کرده تا سقط کند و در آخرین اقدام، او خودش را از راه‌پله‌ی خانه‌اش انداخته تا دچار خون‌ریزی شود و مشروعیت سقط را حاصل کند.
کارگیری از هر کدام این روش‌ها، برای او موثر نبوده و سبب آسیب‌پذیری خودش شده است.
روش‌های غلط سقط
پس از شنیدن این موضوعات، به یکی از داروفروشی‌ها مراجعه کردم. داروفروشی می‌گوید که شماری از زنان، با استفاده از راه‌های مختلف، تلاش می‌کنند که او را فریب داده و داروهای مختلفی را برای سقط تهیه کنند. زمانی که دارو‌ها را تهیه نتوانستند، به طبابت یونانی و خانگی رو می‌آورند و از گیاه‌ها و ترکیب‌های مختلف کیمیای استفاده می‌کنند که به‌شدت مضر است.
یکی از داروفروشان گیاهی می‌گوید که زنان، راه‌های مختلفی را پیش می‌گیرند و اکثر آن روش‌ها، برای جلوگیری از حاملگی غلط و مضر می‌باشد. این متخصص گیاه‌شناس، اضافه می‌کند که گیاه ترکیبی روین و پنج‌دانه، داروی گیاهی مطمین و بی‌ضرر است و تحت نظر متخصص گیاه‌شناس، فرد می‌تواند از آن برای جلوگیری از بارداری و سقط استفاده کند.
نوعی از گیاهی که زنان از آن برای سقط‌جنین استفاده می‌کنند.
به گفته‌ی وی، روین و پنج‌دانه، به‌شدت قاعده‌آور است و سبب خاتمه دادن به حامگی کوتاه‌مدت که کمتر از ۹ هفته باشد موثر است؛ اما زنان طریقه‌ی استعمال آن را نمی‌دانند و با استعمال خودسرانه به خود آسیب می‌رسانند.
به گفته‌ی یکی از متخصصان نسایی ولادی، بیشتر کسانی که به روش‌های گونا‌گون تلاش به سقط می‌کنند، دچار عفونت، خون‌ریزی شدید و نارسایی‌های زیادی می‌شوند که در برخی موارد، می‌تواند به مرگ مادر نیز بی‌انجامد.
این در حالی است که در جریان هشت ماه گذشته، ۱۶۰۰۰ مورد سقط‌جنین در وزارت صحت ثبت شده است. بنا به گفته‌ی داکتر عزیزه یوسف، رییس شفاخانه‌ی ملالی، عوامل ارثی، عدم بهداشت درست در دوان بارداری، میکروبی‌شدن رحم مادر و خشونت‌های فیزیکی برعلیه او، مسبب سقط‌ها به شمار می‌رود.
بر اساس معلومات ارائه‌شده، عامل ۸۵ درصد این سقط‌ها، ارثی و ۱۵ درصد عوامل دیگر است. خانم یوسف، همچنان تصریح می‌کند که مادران در هنگام سقط، عامل آن را پنهان می‌کنند.
نظر به گفته‌های این متخصص، «سقط‌جنین» تنها شکل جلوگیری از بارداری است که آن‌ها می‌شناسند؛ اما به دلیل اینکه سقط یک امر غیر‌قانونی است، آن‌ها متمایل‌اند به قابله‌های سنتی مراجعه کنند و به دلیل اینکه این قابله‌ها معمولا بی‌سوادند و نمی‌دانند که چگونه از پس خون‌ریزی‌ها و دیگر پیچیدگی‌ها برآیند، مراجعه‌ی زنان به این‌گونه قابله‌ها با خطرهای بزرگی همراه است.
سما نام بیماری است که با متوسل‌شدن به روش‌های سنتی، سقط ناقص انجام داده است. چیزی که سبب شده او به مدت یک سال با خون‌ریزی دست‌وپنجه نرم کند: «یک سال است که خون‌ریزی دارم، همه از من بد می‌برند و می‌گویند که نیم‌کله استم.»
او آهی سر می‌دهد و می‌گوید: «درد خودخواسته را درمان نیست.»
برنامه‌ی تنظیم خانواده، یکی از چالش‌های جدی در افغانستان پنداشته می‌شود. ولادت‌های پیهم، سبب مرگ‌ومیر مادران و نوزادان زیادی می‌شود. یکی از دلایلی که این موضوع تبدیل به چالش بزرگ در سطح ملی شده است، کمبود و یا هم نبود آگاهی شهروندان از چگونگی و روش‌های مدیریت زادوولد می‌باشد.
در بسیاری از شرایط، باور‌های غلط، مانع عملی‌شدن برنامه‌ی تنظیم خانواده می‌شود. از سوی دیگر، ولادت‌های پیهم و بارداری ناخواسته، شماری از زنان را متمایل به سقط کرده تا به این روش خانواده را تنظیم کنند.
سمیه زن جوانی که به گفته‌ی خودش سه فرزند دارد و انتظار فرزند چهارمش را می‌کشد، می‌گوید که استفاده از روش پیشگیری بارداری، سبب بیماری‌های خطرناک می‌شود.
هم‌زمان با این نوع بینش نسبت به جلوگیری از بارداری‌های متواتر، زنانی نیز هستند که به این مساله جنبه‌ی اعتقادی می‌دهند. یکی از زنان باردار می‌گوید: «فرزند به دنیا آوردن ثواب دارد و سبب ازدیاد امت اسلام می‌شود. نباید از به دنیا آمدن طفل جلوگیری کرد.»
در حال حاضر، بنا بر معلومات داده‌شده از سوی وزارت صحت، از هر هزار ولادت، ۶۶۱-۶۶۷ کودک و مادر نجات داده می‌شود. هرچند تعداد زیادی از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند فرزند کم‌تری داشته باشند؛ اما کمبود معلومات در مورد چگونگی پیشگیری از بارداری و عدم مشارکت مردان، باعث می‌شود تا خانواده‌ها به این هدف‌شان دست نیابند.
تابوی کنترل جمعیت در سایه‌ی فقر
افغانستان با رشد سریع جمعیت در جهان روبرو است. رشدی که به باور آگاهان امور بحرانی است. بر اساس آمار مرکز احصائیه افغانستان، در حال حاضر این کشور ۳۲٫۲ میلیون نفر نفوس دارد و رشد نفوس در این کشور ۲٫۳ درصد در سال است.
بنا بر گفته‌های مقام‌های صحی کشور، به‌طور متوسط هر مادر، پنج تا شش کودک به دنیا می‌آورد. این در حالی است که وزارت اقتصاد نیز هشدار می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰ میلادی، میزان نفوس به دو برابر خواهد رسید و این افزایش نفوس ارائه‌‌ی خدمات را به‌شدت کاهش خواهد داد.
بنا برگزارش‌های رسمی، هم‌اکنون ۶۱ درصد از خانواده‌های افغانی که بالاتر از ۴ فرزند دارند، دچار فقر چندبعدی‌اند و به امکانات اندکی دسترسی دارند.
بر اساس آمار رسمی، بیش از نیمی از نفوس افغانستان در چند بُعد فقیرند و عوامل متعددی در فقر این افراد دخیل است. وزیر اقتصاد، با ابراز نگرانی از وضعیت موجود، از خانواده‌ها و دولت خواسته تا به تنظیم امور خانوادگی بیشتر توجه کرده و از افزایش بحران جلوگیری کنند.
بر اساس نتایج سروی‌ای که از سوی صندوق جمعیت ملل متحد سال گذشته منتشر شد، تنها ۲۳ درصد خانم‌های افغان از یکی از راه‌های پیشگیری از بارداری‌های ناخواسته بهره می‌گیرند، در حالی که ۲۵ درصد زنان متاهل در افغانستان، نیازهای برآورده نشده برای تنظیم خانواده دارند.
از سویی هم عدم مشارکت مردان، در امر پیشگری از بارداری، باعث شده تا رشد نفوس در کشور هشداردهنده باشد و مشکلات بسیاری را برای این کشور درگیر جنگ خلق کند. به گفته‌ی وزیر اقتصاد، سالانه بیش از ۶۰۰ هزار نفر به شمار جمعیت افغانستان اضافه می‌شود.
بنابر معلومات مرکز آمار، اگر حکومت مانع رشد سریع نفوس نشود، در ۵۰ سال آینده زندگی در افغانستان ناممکن خواهد بود.
