نیش‌های سمی سگ‌های ولگرد دو هزار قربانی از باشندگان شهر کابل گرفته است

«فکر می‌کردم سگ‌گزیدگی این‌قدر مهم نیست، جور میشه؛ اما مُرد.» دستانش می‌لرزد و پیشانی‌اش را محکم می‎‌فشارد، از شدت فشار پوست صورتش سرخ شده و انگار عذاب وجدان سنگینی را بابت کاری که نکرده، با خودش حمل می‌کند؛ حسرت از دادن عزیزش را می‌کشد.

عزیزه، زن جوانی ا‌ست که حدود یک سال پیش، شوهرش را به دلیل سگ‌گزیدگی از دست داده است. «دست و پای شوهرم ره سگ دندان گرفته بود، به کُل شفاخانه‌های دولتی رفت؛ اما هیچ کدامش واکسین سگ دیوانه نداشتن، هر جایی که می‌رفت، می‌گفتن د شفاخانه‌ی شخصی برو. شفاخانه‌ی شخصی رفت و پنج هزار طلب کرد، مه هم گفتم که حیف پنج هزار روپه نیست؟ به یک سگ گرفتگی نمی‌مُری، د غصه‌ش نشدم؛ اما خیلی طول نکشید که مُرد.»

به گفته‌ی خودش، پول دوستی بیش از حد او، جان شوهرش را گرفت و حالا ناگزیر است، عذاب سنگینی که بابت این کار در دلش دارد را تا آخر عمر با خود داشته باشد و برای فرزندانش نیز پدر و مادری کند تا شاید اندکی از سنگینی آن بار کاسته شود.

سگ‌های ولگرد بدون سرپناه که این روزها بیش‌تر در کوچه‌ها، جاده‌ها، چهارراهی‌ها، پارک‌ها و اطراف سایر اماکن عمومی شهر کابل، به چشم می‌خورند، پدیده‌ی ساده نیست. آن‌ها نه تنها‌ که موجب ترس اکثر باشندگان شهر شده‌، بلکه به گفته‌ی شهروندان تهدید جدی برای زندگی آنان به ویژه برای کودکان است.

رقابت سگ‌ها و آدم‌ها

بر اساس آمارهای جدیدی که از سوی شهرداری کابل به ثبت رسیده است، دست‌کم ۳۰ هزار قلاده سگ ولگرد، در شهر کابل زندگی می‌کند. شهرداری، تا کنون تنها ۱۰ هزار سگ را عقیم کرده‌ و متباقی، هنوز توان باروری دارند که سبب افزایش تعداد سگ‌ها در سطح شهر می‌شود. جلیل سلطانی، رییس نشرات شهرداری کابل به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید: «به دلیل زاد و ولد، آمار سگ‌ها در شهر کابل بلند رفته است.»

شهرداری کابل تا سال ۱۳۹۵، سگ‌های ولگرد را با زهر از بین می‌برد و به منظور جلوگیری از بیماری، لاشه‌ی آن‌ها را جمع‌آوری کرده در اطراف شهر زیر خاک می‌کرد؛ اما بعد از سال ۱۳۹۶ این پروژه متوقف شد.

جلیل سلطانی می‌گوید: «در سال ۱۳۹۶، تفاهم‌نامه‌ای با موسسه‌ی بین‌المللی (مای‌هیو انیمل هوم) به منظور کنترل سگ‌های ولگرد به امضا رسید. بر اساس آن، سگ‌های ولگرد در گام نخست واکسین می‌شوند و بعد، عقیم، تا از تولیدمثل آن‌ها جلوگیری صورت گیرد؛ اما از بین برده نمی‌شوند.

سگ مهم است یا انسان ؟

داوود باشنده‌ی ناحیه‌ی سیزدهم شهر کابل است. او برادرش را به دلیل سگ گزیدگی از دست داده است. حالا سگ را مرگ می‌داند، مرگی که خلاف باورهای همه، به چشم دیده می‌شود و هر روز در گوشه و کنار شهر، مانند طالب، داعش و انتحار و انفجار و دزدان مسلح این شهر، در کمین افراد تنها است و از مردم قربانی می‌گیرد.

داوود، می‌گوید که دلش خون است و توان بازگویی را ندارد. «سنگ به پای لنگ است. چه بگویم از کی بگویم. در این شهر همه چیز دشمن آدم غریب است.»

او خودش را مقصر می‌داند که سگ و سگ‌گزیدگی را جدی نگرفته و در راستای درمان برادرش کوتاهی کرده‌ است. او می‌گوید: «برادر مه سگ دندان گرفت، گفتم برو داکتر، واکسین کو؛ اما تیر خوده آورد و مام شله نشدم، او مُرد.»

شهرداری کابل، سگ‌های دیوانه‌ی شهر را عامل این‌گونه قضایا می‌داند و می‌گوید که تمام سگ‌های ولگرد، خطرناک نیست. با این وجود اما؛ آماری از سگ‌های دیوانه نمی‌دهد.

آقای سلطانی می‌گوید: «آمار دقیقی از سگ‌های دیوانه نداریم. سگ دیوانه، ساری است و از یک سگ به سگ دیگر منتقل می‌شود. پرسونل ما بعد از معاینه‌ی سگ‌ها، سگ‌های دیوانه را از بین می‌برند.»

سگ دیوانه یا رابیس چه نوع بیماری است؟

مرض سگ دیوانه یا رابیس، یک بیماری ویروسی قابل پیش‌گیری است که اکثرا در اثر گزیدن حیوانات پستان‌دار ملوث با این ویروس به ویژه سگ به انسان سرایت می‌کند. بنابر گفته‌ی داکتران، ویروس رابیس، سیستم عصبی را مصاب کرده و در نهایت سبب مرگ انسان می‌شود.

داکتران می‌گویند که ویروس این بیماری، از طریق لعاب دهن حیوان وارد انساج بدن انسان شده و در ابتدا، شخص دچار تب، سردردی، ضعف و ناراحتی عمومی بدن و خارش می‌شود و در نهایت، سیستم عصبی را هدف قرار می‌دهد و مرگ را به دنبال دارد.

بنابر گفته‌ی داکتران ریاست مدیریت کنترل امراض وزارت صحت، سرعت پیش‌رفت این بیماری، برای فلج‌سازی سیستم عصبی، ۰٫۱ ملی‌میتر در ۲۴ ساعت است و با پیشرفت این بیماری اعراضی چون بی‌خوابی، اضطراب، گیجی، فلج قسمی اعضای بدن، توهم، پریشان‌حالی، افزایش لعاب دهن، مشکلات در بلعیدن و ترس از آب بروز کرده و اگر شخص واکسین بیماری را دریافت نکند، در مدت زمان یک تا ده روز، از بین خواهد رفت.

در شهر کابل در یک سال گذشته،۱۸۷۱ نفر به دلیل گزیدگی سگ دیوانه تنها به شفاخانه‌های دولتی مراجعه کرده و از آن جمله دو نفر نیز جان باخته است. ریاست کنترل امراض وزارت صحت‌ می‌گوید که این دو نفر به دلیل دیر رسیدن به شفاخانه جان داده‌اند.

در جستجوی واکسین سگ دیوانه

با این وجود، شهروندان از نبود واکسین سگ دیوانه و گرانی آن در شفاخانه‌های خصوصی شکایت دارند. آنان می‌گویند که در بیشتر شفاخانه‌های دولتی شهر کابل، واکسین سگ دیوانه موجود نیست. تنها شفاخانه‌ای که این واکسین را زرق می‌کند، انتانی است که آن هم تنها (Rabies Vaccine BP) را در اختیار دارد و در خیلی موارد کفایت نمی‌کند. سیروم امینو گلوبلین بر اساس وزن بیمار زرق می‌شود و در هیچ بیمارستان دولتی وجود ندارد. اکثر این بیمارستان‌ها، افرادی را که دچار سگ‌گزیدگی شده‌اند، به لابراتوارهای خصوصی می‌فرستند. بنابر گفته‌ی بیماران، در هر لابراتوار خصوصی، قیمت این واکسین در دور اول، پنج هزار افغانی است و چهار دور دیگر آن، هفتصد افغانی تمام می‌شود.

مهدی، مرد جوانی که زمستان سال پیش او را در برگشت از کار به خانه‌اش، سگ دندان گرفت، می‌گوید: «شب طرف‌خانه می‌رفتم، برفی بود و یک سگ کلان به طرفم حمله کد، دستم ره دندان گرفت، همان شب به چندین شفاخانه‌ی دولتی رفتم. هیچ‌کدامش واکسین سگ دیوانه‌ نداشت و هر کدامش یک شفاخانه‌ی خصوصی مشخصی را معرفی می‌کرد. تا اینکه به یک شفاخانه‌ی خصوصی رفتم.»

در جریان چند ماه گذشته، روزانه دست‌کم ۲۰ نفر به دلیل سگ‌گزیدگی به شفاخانه‌ها مراجعه کرده‌اند و مهدی نمونه‌ای از این شمار است. او می‌گوید که برای نجات از مرگ، پولی هنگفتی را که بیشتر مردم توان پرداخت آن را ندارند، به شفاخانه‌ی خصوصی پرداخته است. «تمام مردم شاید پولی که من پرداخته‌ام را نداشته باشد. آن‌ها در خفا خواهند مُرد.»

برادر داوود اما شامل این رقم نیست؛ او شاید از تعداد مردمی بوده که توان پرداخت پول را به شفاخانه‌ی خصوصی نداشته است. بنابر گفته‌ی داوود، برادرش بعد از شنیدن قیمت واکسین‌ سگ دیوانه، خودش هرگز برای گرفتن واکسین به شفاخانه مراجعه نکرد. داوود حرف‌های برادرش را به خاطر می‌آورد که در آن زمان گفته‌بود: «زورم نمی‌رسه، ده یک سگ‌گرفتگی هیچ بلا هم نمی‌زنه و ما هم به حرفش گوش کدیم؛ اما چند هفته بعد تب کرد و چشمایش سرخ شد و بعد از سه و نیم ماه فوت کرد.»

بنابر معلومات وزارت صحت، در حال حاضر واکسین سگ‌دیوانه، در شفاخانه‌های انتانی، پولی‌کلینک، شفاخانه‌ی ارزان قیمت و شفاخانه‌ی دولتی احسان مینه به گونه‌ی رایگان قابل دسترس است. ریاست مدیریت و کنترل امراض ساری و زونوتیک وزارت صحت می‌گوید که به دلیل افزایش تعداد واقعه‌های سگ‌گزیدگی، واکسین این بیماری در بسیاری موارد در شفاخانه‌های دولتی شهر کفایت نمی‌کند و شفاخانه‌های دولتی جبرا بیماران را برای جلوگیری از ضیاع وقت، به شفاخانه‌های خصوصی معرفی می‌کند تا واکسین بگیرند.

واکسین سگ دیوانه که در پنج مرحله تطبیق می‌شود، نخستین دوز هر چه زودتر از گزیده شدن شخص و دوزهای بعدی در روزهای سوم، هفتم،  چهاردهم و بیستم داده می شود؛ اما در صورتی که به شخص مبتلا به ویروس رابیس، فوراً واکسین تطبیق نشود، در جریان پنج تا ده روز، می‌تواند سبب مرگ شود.

مسؤولان در ریاست کنترل امراض ساری و زونوتیک، می‌گویند که وزارت صحت برای حل مشکل شهروندان در تلاش است که با شفاخانه‌های خصوصی تفاهم‌نامه‌ای را به امضا برساند تا به قیمت این واکسین‌ها ۳۰ درصد تخفیف دهد و به موقع به بیماران سگ‌گزیده رسیدگی شود تا از مرگ آنان جلوگیری صورت گیرد.

چه باید کرد؟

نسبت به افزایش جمعیت سگ‌ها به ویژه در شهر کابل و ساری بودن ویروس سگ دیوانه، داکتران در ریاست مدیریت و کنترل امراض ساری و زونوتیک توصیه می‌کنند که پس از سگ‌گزیدگی، فورا باید محل زخم با آب و صابون شسته شده و بیمار به شفاخانه منتقل شود تا تحت مراقبت قرار گیرد.

تنها سگ‌های ولگرد ناقل این بیماری نیستند، بلکه پستان‌داران خانگی به ویژه سگ‌های خانگی، پشک، شغال و خفاش نیز ناقل این بیماری اند. داکتران می‌گویند که این مرض، به شدت خطرناک است و از انسان به انسان دیگر نیز منتقل می‌شود.