گزارشگر: راحله یوسفی
از کنار دیوار ممتد و بلند دانشگاه کابل که در حال گذر باشی هر چند قدم اعلامیه‌هایی مبنی بر فروش پایان‌نامه‌های تحصیلی در مقاطع لیسانس و ماستری برای هر دانشجویی که در حال سپری کردن سمستر‌های آخر تحصیلی‌اش است، توجهت را جلب می‌کند.
در سیستم تحصیلی دانشگاهی افغانستان، ارائه‌ی پایان‌نامه، آخرین مرحله‌ای است که یک دانشجو باید برای کسب و اخذ مدرک تحصیلی‌اش انجام دهد و از جایگاه خاصی میان دانشجویان و اساتید دانشگاه برخوردار است و ارایه‌ی پایان‌نامه، محکی است که از سوی دانشگاه بر دانشجو زده می‌شود تا سطح آگاهی دانشجو از سپری کردن دوره‌ی تحصیلی‌اش و آگاهی تخصصی در مورد رشته‌ی تحصیلی‌اش مشخص شود.
نصب یکی از این اعلامیه‌های فروش پایان‌نامه‌های آماده، بر روی دیوار دانشگاه کابل سبب شد تا این موضوع را پیگیری کنم و ببینم واقعا تا چه حدی این نوع پایان‌نامه‌ها در میان دانشجویان دانشگاه کابل جای خود را باز کرده است و آیا دانشجویان از این نوع پایان‌نامه‌ها استقبال می‌کنند یا خیر؟
به شماره تماسی که بر روی این اعلامیه بود، تماس گرفتم و خودم را یکی از متقاضیان این نوع پایان‌نامه معرفی کردم تا به جزئیات سیستم فروش پایان‌نامه‌های آماده بیشتر دست پیدا کنم.
به آدرس یکی از همین مکان‌ها که «پایان‌نامه» به فروش می‌رساند، سر زدم. دکانی که بیشتر شبیه کتاب‌فروشی و لوازم نوشتاری است. در یک طرف دکان چند قفسه‌ی کتاب خودنمایی می‌کند و روبه‌رویش چند پایه کامپیوتر به چشم می‌خورد که دو تا جوان پشت این کامپیوترها نشسته و سخت مشغول کار استند. در دکان، دو تا دختر و سه پسر هم که مشتری به نظر می‌آیند، حضور دارند. از گپ و گفت‌شان معلوم می‌شود که در مورد خرید پایان‌نامه و مشخص شدن موضوعات پایان‌نامه‌ی‌شان با آقای آن سوی میز صحبت می‌کنند.
احمد (نام مستعار) دانشجوی زبان و ادبیات دری دانشگاه کابل، این‌جا برای خرید پایان‌نامه آمده است و با فروشنده در مورد هزینه و موضوع پایان‌نامه گفت‌وگو دارد و پس از مدتی به یک توافق نسبی می‌رسند. احمد می‌گوید، به دلیل این که مصروف است و همزمان با درس‌های دانشگاه مجبور است کار کند، نمی‌تواند پایان‌نامه‌اش را بنویسد؛از این رو به خرید پایان‌نامه‌ی از پیش تهیه شده اقدام کرد است.
قیمت پایان‌نامه‌ها ثابت نیست. نظر به موضوع، رشته‌ی تحصیلی و فارمت دانشگاه، قیمت‌های متفاوتی دارد و پایان‌نامه‌ی دوره‌ی لیسانس از ۵ تا ۱۰ هزار افغانی و ماستری از ۳۵ تا ۵۰ هزار افغانی قیمت دارد.
با فریدون (نام مستعار) یکی از افرادی که پایان‌نامه‌ی آماده به فروش می‌رساند، گفت‌وگو کردم. فریدون می‌گوید: «پایان‌نامه‌های آماده شده داریم که هزینه‌ی آن هفت‌هزار افغانی می‌شود و اما اگر شما عنوان پیشنهادی خودتان را داشته باشید، می‌توانیم در مدت یک ماه روی آن کار کنیم؛ در آن صورت هزینه نظر به موضوع و رشته‌ی تحصیلی فرق می‌کند که ممکن است تا ۱۵ هزار افغانی هزینه داشته باشد.»
وی می‌گوید که روزانه ۱۰ تا ۱۲ مشتری به آن‌ها مراجعه می‌کند و اکثریت مراجعه‌کنندگان دانشجویان دوره‌ی لیسانس استند و شامل تمام رشته‌ها می‌شود.
رازق (نام مستعار) یکی دیگر از فروشنده‌های پایان‌نامه، روش کارش را چنین توصیف می‌کند: «ما عناوین آماده شده نداریم به مشتری مطابق رشته‌ی تحصیلی‌شان استاد معرفی می‌کنیم و استاد فصل به فصل با شاگرد کار می‌کند تا زمانی که پایان‌نامه‌ی آن دانشجو تایید شود و ما با ضمانت این کار را می‌کنیم و هیچ خلایی تا هنوز در کار ما وجود نداشته است.»
وی می‌گوید: «در تمام رشته‌های تحصیلی آنان با استادان رشته‌های مربوطه قرارداد دارند و این استادان دارای رتبه‌ی علمی بلند در دانشگاه‌های خصوصی و دولتی استند و این اساتید نظر به همین کارکردشان درآمد قابل توجهی از نوشتن این پایان‌نامه‌ها به دست می‌آورند. ما برای نوشتن هر پایان‌نامه به این اساتید مبلغ ۱۵ هزار افغانی پرداخت می‌کنیم و بیشتر کسانی که درخواست‌کننده‌ی این پایان‌نامه‌ها استند، خود دانشجویان همین استادان استند و این دانشجویان بیشتر در دانشگاه‌های خصوصی مشغول به تحصیل استند.
جاویده احمدی، رییس دانشکده خبرنگاری دانشگاه کابل می‌گوید: «بحث نگارش پایان‌نامه یک بحث اساسی است که نشان می‌دهد، محصل دارای کدام توان‌مندی‌ها است. این توان‌مندی‌ها در لابه‌لای چهار سال که تحصیل کرده در نوشتن یک رساله‌ی تحقیقی تبارز می‌کند. این رساله‌ی تحقیقی در دانشکده‌های علوم ساینسی به صورت تحقیقی و لابراتواری و در دانشکده‌های علوم اجتماعی به صورت کتابخانه‌ای و میدانی می‌باشد.
بانو احمدی می‌افزاید که در این اواخر خرید و فروش پایان‌نامه‌ها به صورت علنی صورت می‌گیرد و این مسأله باعث شده که نه تنها بحث توان‌مندی دانشجویان در ختم دوره‌ی لیسانس را زیر سوال قرار بدهد؛ بلکه بی‌باوری‌ها را نیز در مقابل سطح علمی دانشگاه‌ها در افغانستان افزایش می‌دهد و جدی نگرفتن این موضوع و عدم جلوگیری فروش پایان‌نامه‌های از پیش تهیه شده توسط نهادهای مربوط، خطر جدی برای نظام تحصیلی کشور خواهد بود و هر روز با بی‌اقبالی دانشجویان نسبت به تهیه‌ی پایان‌نامه روبه‌رو استیم.
وی در مورد این که چگونه جلو این بی‌قانونی گرفته شود می‌گوید که در سطح دانشکده‌ها باید این موضوع از سوی استادان رهنما جدی گرفته شود و این استادان نباید این‌گونه پایان‌نامه‌های از پیش تهیه شده را مورد پذیریش قرار دهند و سیستم ثبت پایان‌نامه‌ها نیز از سوی مدیریت اداری دانشکده‌ها جدی گرفته شود و هر نوع پایان‌نامه و موضوعات ساده را در آرشیف پایان‌نامه‌ها به ثبت نرسانند. این‌گونه است که می‌توان جلو نشر و چاپ مونوگراف‌های آماده را گرفت و سبب بسته شدن فروش این نوع مونوگراف‌ها در بازار کابل شد.
نجیب همت، یک تن از استادان دانشگاه‌های خصوصی کابل، در مورد عوامل خرید و فروش پایان‌نامه‌های آماده توسط دانشجویان، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که، سهل‌انگاری دانشجویان، مصروفیت‌های شغلی دانشجویان، عدم آشنایی دانشجویان به پروسه‌ی تحقیق، پایین بودن کیفیت علمی، بی‌توجهی استادان و پیگیر نبودن نهادهای ذیصلاح در مورد فروش پایان‌نامه‌ها، از عوامل مهم افزایش خرید و فروش پایان‌نامه‌ها به شمار می‌روند.
فیصل امین، سخنگوی تحصیلات عالی می‌گوید: «بخش نظارت تحصیلات عالی تا هنوز چند تن از این تخلف‌کاران را به بخش‌های عدلی و قضایی معرفی کرده است تا مورد پیگرد قانونی قرار گیرند؛ اما تاکنون متأسفانه هیچ کاهشی در این زمینه صورت نگرفته است و لازم است تا با این افراد به صورت جدی برخورد قانونی شود و جزای بیشتری برای این متخلفین در نظر گرفته شود.
آقای امین از برنامه‌های آینده‌ی وزارت تحصیلات عالی در این زمینه خبر داده و می‌گوید که این وزارت روی دیتابیسی کار می‌کند تا بتوانند مونوگراف‌های نهادهای خصوصی و دولتی در آن به صورت رسمی ثبت شود و از تولید پایان‌نامه‌های تکراری (کاپی پست) جلوگیری به عمل آید.
زلیخا کوهستانی، دانشجوی دانشگاه کابل می‌گوید: «پایان‌نامه در حقیقت توانایی ما را در رشته‌ای که درس خواندیم، نشان می‌دهد؛ اما متأسفانه عده‌ای از دانشجویانی که به خرید آن اقدام می‌کنند و در بدل ۱۰ تا ۱۲ هزار افغانی آن را می‌خرند، در حقیقت تیشه به پای خود زده‌اند و یا هم شرم‌آور است که توانایی نوشتن چنین رساله‌ی با ارزشی را ندارند.»
شفیقه محمدی، دانشجوی یکی از دانشگاه‌های خصوصی کابل می‌گوید: «باید جلو خرید و فروش پایان‌نامه‌ها گرفته شود و فرق بین دانشجویی که زحمت می‌کشد و کسانی که با پول پایان‌نامه می‌خرند و هیچ لیاقت و شایستگی ندارند، معلوم شود. در اثر تحقیق و پژوهش می‌توان گره‌های زیادی از نادانسته‌ها را گشود و بر تولید علم سهیم شد. در صورتی که در نگارش آن سهل‌انگاری شود و تولید پایان‌نامه‌های تکراری و بی‌کیفیت هر سال به لیست قبلی این نوع پایان‌نامه‌ها اضافه می‌شود و در این صورت چرخه‌ی تولید علم متوقف خواهد شد.»
این گفته‌ها و نگرانی‌ها در حالی ابراز می‌شود که دیده می‌شود هر سال به شمار مراکز فروش غیر قانونی پایان‌نامه‌های آماده در سطح شهر کابل اضافه می‌شود و این روند بی‌قانونی هر روز رو به رشد است و تاکنون هیچ برخورد جدی توسط هیچ نهادی صورت نگرفته است؛ جدی نگرفتن این روند، سبب خواهد شد که در آینده نظام تحصیلی ما دارای بنیه‌ی غیر علمی شود. رشد بی‌رویه‌ی این فرایند، سبب خواهد شد تا دانشجویان مراکز علمی کشور در نهایت دوره‌ی تحصیلی‌شان، بی‌سواد تقدیم جامعه شوند.
