خشک‌سالی و خطر انقراض بشر

نویسنده: نصرالله فرساد
دوم نوروز (۲۲ مارچ)، روز جهانی آب برابر بود با روز دهقان. دهقانی که امسال با خطر کمبود آب مواجه است.
فراتر از آب کشاورزی، روزبه‌روز خطر کمبود آب آشامیدنی نیز به‌شدت بشریت را تهدید می‌کند. افغانستان از جمله کشورهایی است که بیش از ۶۰ درصد خاکش برای کشاورزی به آب فراوان نیاز دارد.
امروزه، دغدغه‌های فکری بیشتر آدم‌ها سیاسی شده و به‌ گونه‌ای بازار سیاست داغ است که نوبت برای فکر کردن بر سر مسئله آب نمی‌رسد. آب چنان در بی‌اهمیتی به سر می‌برد که انگار هیچ اهمیتی نزد شهروندان ندارد.
تأمین منابع آب آشامیدنی به یک معضل دشوار و حل ‌ناشدنی مبدل شده و در انزوا قرار دارد. آن‌چه در کشورهای توسعه‌نیافته اسف‌بار است فرهنگ بی‌رویه مصرف آب است. این مورد یکی از شاخصه‌های جوامع بی‌درآمد شمرده می‌شود.
دولت‌ هیچ قانون و اقدام مدیریتی برای جلوگیری از مصرف بیش‌ازحد آب آشامیدنی روی دست ندارد؛ خطری جدی که هرروز زندگی مردم را به نابودی تهدید می‌کند. هدایت آب‌های بارانی سیلاب‌ها باید یکی از اولویت‌های دولت باشد که با ساخت بند آب‌ها، می‌توان از هدر رفتن آب‌های بارانی و سیلاب‌ها جلوگیری کرد.
چیزی که بی‌دریغ جریان دارد مصرف آب آشامیدنی، بدون هیچ‌گونه تفکیک از آب شور است. آب‌های سطح زمین هرسال رو به خشک شدن است؛ به‌ویژه در شهر کابل که سالانه ده‌ها متر آب از سطح زمین عمیق‌تر می‌شود.
با موقعیت جغرافیایی افغانستان که در خشکی و محیط کوهستانی و دور از بحر قرار گرفته است، جز منابع آب‌های شیرین کم‌تر دسترسی به آب‌های شور وجود دارد. دولت نیز هیچ‌گونه قابلیت استفاده از بهینه کردن آب‌های خاکستری به آب‌ بازیافت از فاضلاب خانه‌ها و ساختمان‌های اداری را ندارد.
همه صرفاً متکی به آب شیرین هستند؛ طوری که جدا از مصرف بی‌رویه آب، استفاده از آب آشامیدنی برای شستن فرش و ظروف، استفاده در شرکت‌های خصوصی ساختمان‌سازی، استفاده برای پاک کردن پیشروی مغازه‌ها، رستوران‌ها و موترشویی‌ها، همه سهمی در کم شدن آب شیرین و آشامیدنی دارد. حتا خانواده‌هایی از آب شهری (آب شیرین) برای جاروب زدن حیات و پیش خانه‌شان استفاده می‌کنند.
به گزارش سازمان ملل، بیش از دو میلیارد نفر از آب سالم محروم هستند که عمدتاً در کشورهای آسیای مرکزی و خاورمیانه واقع گردیده است.
آنتونی گیدنز، جامعه‌شناس انگلیسی از معدود جامعه شناسانی است که در مورد معضل کم‌آبی و اهمیت آب پرداخته است. او در کتاب جامعه‌شناسی عمومی خود به عوامل جهانی‌شدن و تأثیر جهانی‌شدن بر زندگی انسان، مخاطره صنعت بر محیط‌زیست، گرم شدن زمین، رشد جمعیت جهانی و دخالت‌های انسان به طبیعت پرداخته است. در جایی از کتاب خویش آورده است که دانشمندان و متخصصان فجایع طبیعی معتقدند که تعداد رویدادهای آب و هوایی «نامتعارف» مثل گرمای نابهنگام هوا، خشک‌سالی‌ها، سیل‌ها و گردبادها، رو به ازدیاد است. (جامعه‌شناسی عمومی، آنتونی گدینز، ص: ۱۰۰).
پیامد کمبود آب خطرناک است بی‌توجهی در مصرف آب می‌تواند منجر به تخریب محیط‌زیست و خطرهایی شود که به‌سلامتی انسان ضربه وارد می‌کند. کارشناسان نیز دلایل کمبود آب را در استفاده بی‌رویه و بیش‌ازحد منابع آبی می‌دانند؛ یعنی مصرف منابع آبی بیش از میزان تولیدی است که در طبیعت صورت می‌گیرد. مثل ضرب‌المثل معروفی که می‌گوید؛ دخل نوزده و مصرف بیست.
افزایش بحران آب خطری جهانی است خصوصاً در کشورهایی که در ردیف بالای خطر کمبود آب قرار دارند. اگر دولت‌ها هیچ‌گونه راهکاری برای حفاظت از محیط‌زیست و اقدامات پیشگیرانه از اسراف آب روی دست نگیرند با بحران بشری روبه‌رو خواهیم شد. بحرانی که حتا ممکن است جنگ جهانی سوم را بر سر منابع آب به وجود آورده و بسیاری‌ها را به نابودی بکشاند.