گفت‌وگوی شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر با اسامه بصیر، نویسنده و فعال سیاسی
برخی آگاهان به این باورند که در صورت امضای توافق‌نامه‌ی صلح، چگونگی سرنوشت حقوق زنان و حضور آنان در جامعه بستگی به نوع حضور طالبان در قدرت دارد.
اسامه بصیر، نویسنده و فعال سیاسی، در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (شبکه) می‌گوید که تاثیر حضور طالبان بر فعالیت‌های زنان بستگی به این دارد که طالبان به چه صورت در قدرت حضور می‌یابند. «اگر طالبان از طریق مصالحه و راه حل سیاسی وارد حکومت شوند، بر فعالیت‌های زنان و نهادهای مدنی تاثیر چندانی نخواهند داشت؛ اما اگر بحث صلح نتیجه ندهد یا این گروه زیر نام صلح، بدون خلع سلاح و ادغام مجدد به گونه‌ی فاتحانه وارد حکومت شود، به طور قطع نهادهای مدنی، فعالیت‌های حقوق‌بشری زنان و سایر روندهای مردم‌سالاری تعطیل می‌شود.»
شبکه: ارزیابی تان از آن‌چه تا اکنون در مذاکرات صلح گذشته چه است؟
بصیر: صلح یکی از خواست‌های اصلی مردم افغانستان است. افراد ملکی در دوران جنگ، به ویژه در دو دهه‌ی اخیر قربانی اصلی بوده و بیش‌ترین آسیب را متقبل شده اند. آغاز گفت‌وگوهای صلح دوحه به امید برقراری صلح و برگشت به زندگی مسالمت‌آمیز مورد استقبال مردم قرار گرفت؛ اما متاسفانه این مذاکرات تا اکنون نتیجه‌ی ملموسی نداشته است؛ توافق روی کارشیوه‌ی گفت‌وگوها نهایی نشده و سطح خشونت‌ها افزایش یافته است. به این دلیل، در کل ارزیابی مردم از روند، مثبت و امیدبخش نیست. البته به تازگی امیدهایی نسبت به پیشرفت و تفاهم کلی روی نقاط اختلافی طرف‌های مذاکره‌کننده به وجود آمده است و انتظار می‌رود که بن‌بست به‌میان‌آمده از بین برود و روند مذاکرات عملا آغاز شود.
شبکه: آیا گفت‌وگو با گروهی که پیشینه‌ی خوبی، به ویژه در رابطه با زنان ندارد به جایی خواهد رسید؟
بصیر: در مساله‌ی حقوق زنان و موضوعات حقوق‌بشری که در مورد آن دو قرائت متضاد میان حکومت و طالبان وجود دارد، اگر طرف‌های مذاکره‌کننده از سطح و شدت خواسته‌های خود نکاهند خوش‌بین‌بودن به نتیجه‌ی مذاکرات دشوار می‌شود.
شبکه: حضور زنان در روند صلح چه تاثیری بر موقف طالبان نسبت به آن‌ها خواهد گذاشت؟
بصیر: در صورتی که زنان عضو تیم مذاکره‌کننده‌ی دولت بتوانند از طریق گفتمان و دیالوگ روایت‌های دینی‌ای که طالبان از زاویه‌ی آن به حضور زنان نگاه می‌کنند، در جریان مذاکرات با این گروه تقریب دیدگاه پیدا کنند، حضور آنان بی‌تاثیر نیست؛ اما آشتی‌دادن جریان‌های ایدیولوژیک با مفاهیم جدید به این زودی و آسانی بسیار مشکل است؛ مباحث حقوق بشری بیش‌تر از طریق تجربه‌های بشری نهادینه می‌شود تا مباحث تیوریک. با آن هم حضور زنان در گفت‌وگوها بی‌تاثیر نیست و اگر نمایندگان زنان به گونه‌ی مثمر نقش بازی کنند، میزان تاثیرگذاری شان افزایش می‌یابد.
شبکه: چه موضوعاتی در مورد زنان باید در مذاکرات بیش‌تر مورد تاکید قرار بگیرد؟
بصیر: حفظ دست‌آوردهای بیست سال اخیر زنان، حق کار و آموزش آن‌ها، مبارزه با خشونت و تبعیض علیه زنان، حضور بانوان در رده‌های رهبری نظام و در مجموع حفظ حقوق اساسی و آزادی‌های مدنی آن‌ها متناسب با زمان و فارغ از هرگونه چارچوب سنتی و نگاه افراطی، باید در این مذاکرات مورد بحث قرار بگیرد.
شبکه: به نظر شما اگر طالبان برای توافق صلح محدودیت‌هایی را در رابطه با حقوق زنان وضع کنند، باید پذیرفته شود؟
بصیر: نخیر؛ چون هیچ حق بشری‌ای قابل نفی نیست. وقتی برای حقوق زنان محدودیت وضع شود، در واقع روند مشارکت سیاسی زیر پرسش می‌رود و نگاه تقلیل‌گرایانه به زن غالب می‌شود. یک سلسله مسایل قابل فروکاستن نیست و هرگونه کم‌وکاستی به معنای انکار آن است؛ حقوق زنان از جمله این مسایل به شمار می‌رود.
شبکه: به نظر شما اعضای زن تیم مذاکره‌کننده‌ی دولت تا چه اندازه توانایی نمایندگی از زنان و دفاع از حقوق آن‌ها را دارند؟
بصیر: هرچند برخی زنان خبره و چیزفهم در ترکیب تیم مذاکره‌کننده حضور دارند؛ اما نحوه‌ی گزینش آن‌ها زیاد دموکراتیک و انتخابی نبوده است. باید این فرصت از سطوح قریه‌ها تا ولسوالی‌ها به زنان داده می‌شد، تا نمایندگان شان را پس از به اشتراک‌گذاشتن خواست‌های شان با آن‌ها به این گفت‌وگوها می‌فرستادند. متاسفانه همیشه در تمام عرصه‌ها، به ویژه در بخش زنان یک اقلیت شهرنشین از یک اکثریت محروم و ده‌نشین نمایندگی می‌کند و حتا خواست‌ها و نیازهای شان هم‌گون نیست. از سوی دیگر تعداد زنان در ترکیب هیئت مذاکره‌کننده کم است.
شبکه: به نظر شما چه ضمانتی وجود دارد که طالبان پس از گفت‌وگوهای صلح بر تعهدات خود پابند بمانند؟
بصیر: این مورد بستگی به نتیجه‌ی نهایی روند مذاکره‌ی صلح حکومت افغانستان با طالبان دارد؛ اگر موارد توافق صلح نزدیک به خواست‌های طالبان باشد، بر مبنای روش برد و باخت منازعه ضمانتی در کار نیست و اگر موارد این توافق در نتیجه‌ی خبرگی طرف حکومت یا فشارهای بیرونی ذی‌دخلان شکل گرفته باشد، طبعا نگرانی‌هایی از عدم اجراشدن تعهدات، به ویژه از سوی طالبان به میان می‌آید. در هر صورت پس از روند گفت‌وگو و توافق نهایی باید تضمین اجراشدن تعهدات دو طرف تحت نظارت مستقیم شورای امنیت سازمان ملل متحد باشد، تا هرگونه کج‌رفتاری محتمل، منتفی شود.
شبکه: پیش‌بینی شما از نتیجه‌ی مذاکرات صلح چه است؟
بصیر: نتیجه‌ی مذاکرات صلح افغانستان در بعد داخلی به نیت حکومت افغانستان و در بعد بیرونی به نقشه‌ی راه صلح کشورهای دخیل در قضیه‌ی افغانستان (امریکا و کشورهای همسایه و منطقه) بستگی دارد. آرزو دارم تغییر وضعیت به نفع مردم افغانستان باشد.
آقای بصیر می‌گوید، زمانی می‌توان از گفت‌وگوهای صلح به عنوان یک فرصت برای زنان استفاده کرد که در درون افغانستان یک صدای قوی و روایت منسجم از خواست‌ها و نیازهای زنان با توجه به تنوع فرهنگی-اجتماعی آن به وجود بیاید، خواست‌های قربانیان جنگ، به ویژه زنان مستند شود و جامعه‌ی جهانی، ملل متحد و سایر تاثیرگذاران بر روند صلح افغانستان، در قسمت تمکین به این خواست‌ها و صداها به شیوه‌های مناسب و ممکن قناعت داده شوند.
